Röportaj: Pınar Yıldız
Dünyanın en pahalı pasaportunu kullandığımızı biliyor musunuz? Evet pahalı, üstelik diğer ülkelerle arada uçurumlar olan fahiş bir fiyatta! Peki bu neden böyle? Seyahat etmek bizim en doğal ve anayasal hakkımız olduğu halde, fahiş fiyatlarla bu özgürlüğümüz neden kısıtlanıyor? Evliya Çelebi gibi dünyanın en önemli seyyahından birinin torunları olarak bu kadar pahalı bir pasaportu kullanmamız, üstelik bunun farkında bile olmamız biraz tuhaf değil mi?
İşte hem bu trajik duruma bir dur demek hem de toplumsal farkındalık yaratmak için O. Suat Özçelebi Mart 2010 tarihinde "seyahat özgürlüğümüzü geri istiyoruz" adlı blog ve Facebook grubu kurar. Bu blog üzerinden başlayan kampanya çığ gibi büyür ve seslerini yetkililere duyurmayı başarırlar. Öyle ki internette başarılı olmuş tek somut örnektir bu kampanya! Çünkü kısa bir zaman önce pasaport fiyatları yüzde 50 indirilir. Ancak bu indirime rağmen Türkiye’deki pasaport fiyatları hala dünyanın en pahalı pasaportlarıdır. Seyahat özgürlüğü gönüllüleri durmazlar ve bu ücretler, dünya ortalaması olan 50 dolar düzeyine indirilmesini talep ederler.
İşte biz de bu çağrıya kulak verdik ve okuyucularımızı konuyla ilgili bilginlendirmek için kampanyanın sorumlusu O.Suat Özçelebi ile bir röportaj gerçekleştirdik. İşte pasaport ve pasaport zamları hakkında herşeyi konuştuğumuz ve sizi şaşkına uğratacak bilgilerin bulunduğu röportajımız…
Suat Bey öncelikle bize biraz kendinizden bahseder misiniz?
Asıl mesleğim siyasal iletişim danışmanlığı. Yaklaşık 20 yıldır bu işle uğraşıyorum. Kurucusu olduğum Sita Politik Danışmanlık A.Ş.’nin Genel Müdürüyüm. Milletvekili, Belediye başkan adayları için seçim kampanyaları organize ediyor, sivil toplum kuruluşlarına iletişim danışmanlığı veriyorum. Kendi geliştirdiğim “siyasal koçluk” gibi birçok yeni ürün ve hizmetle siyasal iletişim alanında farklılık yaratmaya çalışıyoruz. Uzun yıllardır Türkiye’de siyasal iletişim odaklı çalışan tek şirketiz, hemen her seçimde birçok siyasi partiyle çalıştık. İşim aslında bu yürütülen kampanyanın gelişimi ve zemini açısından uygun bir iş, birikimimi, ilişkilerimi elbette kullanıyorum. Ama bu kampanyada sadece yurttaş kimliğimle uğraş veriyorum.
Uluslararası ilişkiler ve siyaset bilimi eğitimi aldım. Aynı alanda master yaptım. Kısa bir süre gazetecilik yaptım, ardından da yaklaşık 20 yıldır siyasal iletişimle uğraşıyorum. Milliyet Ödülleri Türkiye’nin sorunları dalında Milliyet Gazetesi’nden iki kez birincilik ödülü kazandım. Türkiye ile ilgili başka çalışmalarım da oldu. Onlarla da birkaç ödül daha aldım. İki kitabım var: “Okuma Alışkanlığı ve Türkiye”, 1990’da Milliyet ödülü almıştı, bir arkadaşımla birlikte kaleme aldık. “Konuşmak ve Anlaşılmak” 1998’de yayımlandı.
Seyahatozgurlugu.com gibi bir site yapmak aklınıza nereden geldi?
Önümüzdeki eylülde ailece bir Avrupa seyahati yapmak istiyorduk. 1 Haziran’da da biyometrik pasaportlara geçilecekti ve biz de pasaportlarımızı değiştirmemizin gerekip gerekmeyeceğini bilmiyorduk. Dolayısıyla bu tür haberlere karşı duyarlılığım arttı ve konuyla ilgili tüm haberleri takip etmeye başladım. Mart ayının başında ‘pasaportlara büyük zam!’ başlıklı bir haber ilgimi çekti. Eyvah dedim, hem değiştireceğiz hem de zam falan… Haberi okuduğumda ‘Türkiye’deki pasaportların dünyadaki en pahalı pasaportlar’ olduğunu öğrendim. Ben genelde harçların yüksek olduğunu biliyor ve bundan yakınıyordum. Haberde diğer ülkelerle aramızda olan farkı görünce çok şaşırdım ve buna ihtimal veremedim. Hemen haberin kaynağına baktım. Kaynak Dünya Bankası’nın bir raporuna dayanıyordu. Dünya Bankası’nın sitesine girip raporu inceledim. Gördüm ki, sadece doğru değil daha da fazlası vardı. Pasaport fiyatları konusunda tam anlamıyla Türkiye açık ara 1. sırada. Ona en yakın ülke 200 dolarla Lübnan. Bu 2005 yılında hazırlanmış bir rapor. Dolar bazında olduğu için dünyada pek değişmiyor. Ama Türkiye’de dolar bazında olmasına rağmen 2005 yılında 333 dolar iken 2010 yılında 500 dolara gelmiş. Dünyadaki ortalama ise 45–50 dolar. Yani dünyada insanlar 5–10 yıllık biyometrik pasaportlar alıyorlar ve buna sadece ortalama 50 dolar ödüyorlar. Mesela dünyanın en zengin ülkelerinden biri Lüksemburg 6 dolar ödüyor, Çin dünyanın en kalabalık ülkesi 38–40 dolar ödüyor. ABD, zengin 100–120 dolar ödüyor… Ve biz 500 dolar ödüyoruz… Bu çok ama çok büyük bir fark! Fahiş bir ücret. Şimdi 225 dolara indi, 5 yıllık pasaport, ama o da çok yüksek. Avrupa Birliği ortalaması yaklaşık 50 avro.
Bu aradaki fark neden kaynaklanıyor peki, sebebi nedir?
Bu konu benim ilgi alanım değildi tabi, ama işin içine girince pek çok şeyi araştırmak, öğrenmek durumunda kaldım. Bunun nedeni aslında Harçlar Kanunu. Aynı zamanda ona bağlı olarak değerli kâğıtlar kanunu. Burada daha çok pasaport kanunundan değil de harçlar kanundan kaynaklanan bir düzenleme ve sorun var. Her yılın sonunda Harçlar Kanununa göre değerli kâğıtlara zam geldiği ve de pasaport değerli bir kâğıt sayıldığı için otomatik olarak pasaportlar da zamlanıyor. Bu zam biçimi bu şekilde giderse 2015 yılında kimse pasaport alamayacak! Baktım her yıl enflasyon kadar pasaporta zam gelmiş. Dolayısıyla dünyada pasaport fiyatları yine ortalama 50 dolar civarında, yani 2005 seviyesinde kalırken Türkiye’de 500 dolar olmuş. Artış harçlar kanunundan kaynaklanıyor ve bu da yasayla düzenlenmiş. Yani ne yaparsak yapalım eğer yasal bir düzenleme ve değişiklik yapılmazsa, bu sorun çözülmez. Bu durumdan da, otomatik zam sürecinden de hiç kimsenin haberi yok! Dolayısıyla ben de öncelikle bir toplumsal farkındalık yaratmak için bir blog oluşturdum. Blog, www.seyahatozgurlugu.com… Tabi bunun tek başına pek bir faydası yoktu. İnsanları bloga çekebilmek, duyurabilmek için, Facebook’da bloğun gruplarını kurdum. Twitter’da sayfa açtım. Gerçektende kısa zamanda çok büyük bir ilgi gördü. 2,5 ayda binlerce kişi üye oldu. Facebook’ta 12 bini geçen üyemiz var, bloğumuzu da düzenli olarak günde 300-400 kişi izliyor. Bugüne kadar 10 binin üzerinde ziyaretçi aldık. Sitemizin ziyaretçi sayısı da her gün 100–150 hit civarında.
www.seyahatozgurlugu.com’ u konuyla ilgili her türlü bilgi ve ayrıntıyla donattım. Tabi öncelikle ana hatları belirlediğim stratejik bir iletişim planı hazırladım. Buradan biz nereye gidebiliriz, bunu takvimlendirmesi nasıl olur. Hangi etaplarla ilerlersek, hangi sosyal paydaşlara, medya kanallarına ulaşırsak faydası olur? O sosyal paydaşlara önce ben ulaştım, sonra ulaştıklarım diğerlerine ulaştı. Zincirleme bir reaksiyonla halkalar büyüdü. Mektuplar yazdık, mailler attık, fakslar yolladık. Bloğumuzda pasaportlarla ilgili her türlü bilgiye ve gelişmelere yer verdik. Pasaport kanunundan, neler yapabileceklerine, ankete, mektup örneklerine ve okuyucuların kendi sitelerinde kullanabilecekleri bannerlara kadar pek çok şey hazırladık. Üstelik pek çok kişi gönüllü olarak bu siteye katkı verdi, kampanyanın büyümesi için uğraştı.
SEYAHAT ETMEK TEMEL VE ANAYASAL BİR HAK!
Ana tezimiz seyahat özgürlüğünün herkes için temel ve Anayasal bir hak olduğudur. Anayasamızın 23. maddesi, insan hakları evrensel beyannamesinin de 13. maddesi bu hakkı düzenlemiş, hepimiz için güvence altına almış. Yani bu aynen yaşama hakkı gibi insanların doğduğu andan itibaren kendisiyle birlikte var olan bir hak! Dolayısıyla pasaportlardaki yüksek ücretler, bu hakkı kısıtlayan hatta artık ortadan kaldıran bir hale ulaşmış. Kampanyanın ana tezini bunun üzerine kurduk. İnsanlar da özellikle Facebook gibi paylaşım ağlarında bu yaklaşıma çok hızlı bir şekilde destek verdiler. Bu bilgi yayılmaya başladı. Özellikle mayıs ve haziran aylarında kampanyayı iyice yoğunlaştırdık. İlgili bütün resmi kurumlara, Başbakanlığa, Maliye, Dışişleri, İçişleri Bakanlıkları ve Başbakanlık İnsan Hakları Başkanlığına yüzlerce mail gönderildi. Ayrıca kampanyayı destekleyenler bu sitelerin duvarlarını ve internet sitelerindeki ilgili bölümlerinde bilgi edinme haklarını kullandılar, başvuru yaptılar, direkt faks çekenler, mektup yazanlar oldu.
DEVLETİN ÜST KADEMELERİ DE DURUMUN VEHAMETİNİN FARKINDA DEĞİL!
21 Mayıs tarihinde hem Başbakana hem de ilgili 3 bakana; İçişleri, Dışişleri ve Maliye Bakanlığı’na konuyla ilgili birer mektup yazdım.
Bu mektupta konuyu ayrıntılı anlattım, çünkü burada şöyle bir kritik eşik var. Devletin üst kademeleri bu durumdan haberdar olamayabiliyorlar. Çünkü bu artık otomatik bir zamma bağlanmış, o şekilde gidiyor. Neden? Devletin üst kademeleri zaten diplomatik pasaport kullanıyorlar. Hiç bir harç ödemiyorlar. Devletin biraz daha alt kademelerindekiler için özel bir pasaport üretmiş ülkemiz, ‘Yeşil Pasaport’. Üstelik dünyanın hiçbir yerinde eşi benzeri yok. Yeşil pasaport sahipleri ise sadece pasaport ücreti ödüyorlar, harç falan ödemiyorlar. Üstelik sadece onlar değil, aileleri de! Dolayısıyla yukarda geniş, adeta imtiyazlı bir sınıf var. Bu insanlar doğal olarak pasaport ücretlerinin geldiği bu son noktayla ilgi bir endişe taşımıyorlar. Bu kitleye bunu duyurabilmek için mektupta da bu konuya özel vurgu yaptım.
PASAPORT ALAMADIKTAN SONRA VİZELERİN KALMASININ NE ANLAMI VAR?
Burada önemli bir başlık daha var. Hükümet pek çok ülke ile vizeleri kaldırdı. Diğerlerini kaldırmaya uğraşıyor. Bu doğru bir politika, ama insanların vizeden önce pasaport alabilmesi gerek. Ki, ondan sonra yurtdışına gidebilsin. Vizeye gelinceye kadar insanlar önce yükek pasaport ücreti engelini atlayabilmeli. Mektubumda bunu da vurguladım. Üstelik mektubun ekine de tamamen bilimsel bir araştırma olan David Mckenzie’nin Dünya Bankası için hazırladığı raporunu da koydum. Hani bir şeyleri yeniden araştırmanıza, Amerika’yı yeniden keşfetmenize gerek yok, burada yapılmış çalışma da var, buradan yararlanabilirsiniz…
PASAPORT BİZİM ULUSLARASI KİMLİĞİMİZ!
Pasaport bizim ‘uluslararası kimliğimiz’… Devlet, ülkemde bana nüfus cüzdanı, yurtdışında ise uluslararası yasalar gereği pasaport veriyor. Yani devlet bize pasaport vermek zorunda! Bunun alınabileceği başka bir yer yok! Devlet bize vermek zorunda olduğu bir belgeyi satamaz! Sadece makul bir ücret talep edebilir. Nedir bu? Maliyetini talep edebilir. Belki bu bir yurttaşlık ödevi olabilir, ama bu yurttaşlık ödevini bir yurttaşlık cezasına dönüştüremez. Devlet vatandaşlarına vermek zorunda olduğu bir belgeyi satamaz. Bu yüzden kampanyamızın şöyle bir sloganı var, ‘Türkiye Cumhuriyeti’nin müşterisi değil, yurttaşıyız!’. Devlet vatandaşına müşteri zihniyetiyle yaklaşamaz. Özellikle temel hak ve özgürlükleri konusunda!
Bir pasaportun maliyeti tahminen ne kadardır?
Bir pasaportun maliyetinin maksimum 10–15 dolar seviyesinde olduğunu tahmin ediyoruz. Şu an ödediğimiz ücretle, maliyeti arasında uçurum var! Yapılan uygulama, tamamen bir tür vergilendirmenin ve yurttaştan yeni bir vergi ya da harç almanın bir yolu gibi görünüyor.
Peki, alınan bu paralar nereye gidiyor?
Bunu da araştırdık, devlet buradan ne kadar para alıyor, öğrenelim dedik ama maalesef pasaport harcı toplam harçların içinde olduğu için henüz açık kaynaklardan bilgi bulamadık. Ama bu konuda gönüllülerimiz araştırma yapıyor ve bilgi edinme hakkımızı kullanarak ‘pasaport harçlarından devlet ne kadar gelir elde ediyor ya da etmeyi hedefliyor? ‘ diye bir soru yönelteceğiz ve bu kanalla o bilgiyi elde etmeye çalışacağız. Olmadı parlamentoda soru önergesi verilmesini sağlayacağız.
Bu mektupları ne zaman yolladınız? Mektupların etkili olduğunu düşüyor musunuz?
21 Mayıs’ta gönderdim ve sadece Maliye Bakanlığı’ndan cevap geldi. İşte gelen cevap buradadır. Biz de bu tür geri dönüşlerle verdiğimiz mücadelenin boşa gitmediğini, etkili olduğunu görüyoruz… ( Maliye Bakanlığı’ndan gelen cevap yandadır.)
Kısa bir zaman önce pasaportlar için bir yasal düzenleme gerçekleşti. Bu yeterli değil mi sizce?
Bizim istediğimiz şey pasaportun otomatik zam kuşağından çıkarılması… Ancak bu yasal düzenlemeye göre pasaport harçları yaklaşık yüzde 50 düşürüldü. Pasaport ücreti de yaklaşık yüzde 65 düşürüldü. Yani 138 TL olan pasaport ücreti 50 TL oldu. 616TL olan 5 yıllık harç 310 TL’ye düştü. Yaklaşık 225 dolar. Dünya ortalaması hala yaklaşık 50 dolar.
Bu ülkede asgari ücret 550 TL. Asgari ücretin 550 TL olduğu bir ülkede siz insanlardan yıllık bir pasaport için 318 TL pasaport ücreti istiyordunuz, şimdi mücadelemizle 145 TL oldu. Ama yeterli değil bu.
Yeni pasaport kanunu hazırlanıyor şimdi, yılsonunda meclise sunulacak. Onun taslağını inceledim. Burada dünyadaki bir uygulamayı Türkiye’ye getirmeye çalışıyorlar.
RÖPORTAJIN DEVAMI 2. SAYFADA…