Hazırlayan: Bengü Dağlı
Bir çok şiire konu olmuş, modacıların ilham kaynağı Şile Bezi’nin hikayesini biliyor musunuz? Şile Bezi sanatı, Şileliler sahip çıkamadığından yavaş yavaş başka ilçe ve yörelerin tekeline giriyor. Ancak unutulmamalı ki, Şile Bezi geleneğini/sanatını yaşatmak Şile halkının en büyük görevi. Sizlere bugün unutulmak üzere olan bu geleneği yakından tanıtacağım.
Şile Bezi nedir?
Şile Bezi, el tezgahlarında, pamuk ipliğinden dokunan, tamamen Şile’ye özgü bir bez. Şile’ye özgü otantik özelliği ona bu adın verilmesini sağlıyor. Şile Bezi’nden çeşitli giysiler üretiliyor. Vücut terini emme özelliğinden dolayı sağlıklı bir ürün. Şile Bezi rahat, hafif, ucuz, ter emici, sağlıklı doğal bir giysi olma özelliğiyle geniş kullanım alanı buluyor. Ayrıca kültürel ve sanatsal motif ve işlemelerle, süsleme ve aksesuar olarak da kullanım alanı geniş. İlk zamanlarda keten ipliğinden yapılan Şile Bezi taleplerin artmasıyla zamanımızda pamuk ipliği ve makineyle de dokuması yapılıyor. Özgün Şile Bezinin ipliği 20 numara kıvırcık iplikle yapılıyor.
Şile Bezi Yapılışı
Kazan içinde kaynamakta olan suya uygun miktarda hamur atılır, iyice karıştırılarak kaynatılır. Hamurun erimesine müteakip çileler halinde alınana pamuk ipliği kazana atılır.
İplik hamuru emene kadar karıştırma ve kaynama devam eder. Daha sonra çileler halinde çıkarılan iplik çırpılarak kuruması için ipe asılır. Kuruduktan sonra çıkrıkta makara veya bobine sarılan iplikler dokuma için hazır hale gelir. Eni ve boyu değişebilen yöreye has tezgahlara aktı ve çözgü şeklinde gerilir. Eni tezgaha bağlı olarak değişim gösteren bezin, dilenildiği kadar uzunlukta dokuması yapılır.
Genellikle krem ve beyaz olarak dokunan bez, istendiği takdirde kaynatma sırasında istenilen renge boyanabilmektedir. Bu renklerle desen ve renkli dokuma yapılabilir.
Şile Bezi nasıl ortaya çıktıBilindiği gibi Şile bezinin özü pamuklu ipliktir.
Yıllar önce PAPAZ’lı, İngiliz diye iki çeşit pamuk ipi ham olarak çeşitli yollardan, bez dokuyan insanların hizmetine sunuluyordu. Dört köşe paketler halinde satılan pamuk iplikleri 36, 40, 48 burumlu idi. Bir burumdan 5 kelep iplik çıkıyordu. PAPAZLI, İNGİLİZ marka pamuk ipinin bez haline gelmesi için, değişik işlemlerden geçiyordu. Paketlerden burumlar alınır, Kelepler ayrılır, iki elin yardımıyla Kelepler açılır, bir kazanda kaynayan undan yapılan çorba kıvamında çiriş ismi verilen sıvıya daldırılır. Kaynayan çiriş içinde Kelepler iyice karıştırılır, çiriş soğumaya alınır, ılık hale gelince Kelepler çiriş içinden çıkarılır, iki el yardımıyla çırpılır daha önce hazırlanan pamuk sırıklarına asılırdı. Kuruyan Kelepler toplanır, ELEMNE denilen tahta çıtadan imal döner bir sehpaya takılır. Kelepten pamuk ipi ucu bulunur, ÇIKRIK’taki kaleme (Baldırandan, Kamıştan) tutturulur, çıkrık kolu elle çevrilerek kalemlere pamuk ipi sarılırdı. Bu kalemlerden 40 adeti çözgüye takılarak kalemler çözülür. Zincir veya yumak halinde toplanan ipler, dokuma tezgahındaki ip uçlarına tek tek eklenip, Tarak, Mekik, Kücü, Tefe, Ayaklık, Kamçı’dan oluşan tezgahta 40cm eninde 20 metre boyunda bez haline getirilir. Kireç kaymağı, karbonat bir leğene konulur içine deniz suyu doldurulur, bezler su içinde beyazlatmaya bırakılır. Beyazlanan Şile bezi denizde birkaç kez çırpılıp kum üstünde veya kaya üstünde güneşte kurutmaya bırakılır.