Isırgan otu denilince aklımıza hemen hemen hepimizin çocukluğunda oyun oynarken bilmeden veya yanlışlıkla dokunduğumuz, canımızı yakan, kaşındıran o bitki gelmektedir. Onun yakıcılığı şifa yüklü olmasındandır. Ege bölgesinin vazgeçilmezlerinden olan bu şifa kaynağını beraberce inceleyelim:
Isırgan otu (Urtica) ısırgangiller (Urticaceae) familyasının Urtica cinsinden Mayıs-Ağustos ayları arasında çiçek açan, bir senelik bir evcikli otsu bitki türlerinin ortak adıdır. Boyları türüne göre 10-150 cm arasında olabilen bu bitki halk dilinde; ağdalak, cımcar, cıncar, cılagan, cızgan, cincar, çinçar (Şavşat-Artvin), dadırkalak, dala diken, dalagan, dalayan diken, dalgan, dalığan, erinç, gezgez, geznik (Doğu Anadolu), gıcıkdan otu, gidişgen, gidişken otu, ısırgı, dancak otu, sırgan, sırgan otu, yığınç olarak da bilinir.
Gövdeleri dik, 4 köşemsi, basit veya tabandan itibaren dallanmıştır. Üzerinde yakıcı tüyleri bulunur. Yapraklar saplı, oval şekilli ve dişli kenarlı, üst tarafı koyu yeşil renkli ve parlak olup, yakıcı tüylerle kaplıdır. Erkek ve dişi çiçekler bir arada olmak üzere yaprakların koltuğunda uzunca saplı küçük durumlar teşkil ederler. Çiçek örtüsü 4 parçalıdır. Meyveleri esmer renkte ve fındıksıdır. Tohum, yağ ihtiva eden bir besi dokuya sahiptir. Yaprakları oval veya kalp şeklinde olabilen ısırgan otunun yine yaprak kenarları testere ağzını andırır bir şekilde tırtıklıdır.
Isırgan otu, yapısında bulundurduğu küçük tüyleri sayesinde yakıcı bir etkiye sahiptir. Histamin denilen yakıcı maddeler, bu tüylerin ucunda bulunur, deriyle temas ettiğinde ciddi yanma ve kaşıntılara neden olur.
Hemen hemen her yerde yetişebilen bu bitkiyi her daim parlak yeşil duruşuyla çevresindeki diğer bitkilerden ayırt edebilirsiniz. Onun bu canlı duruşu; mucizevî faydalarını da açığa vurur cinstendir.
Isırgan otu şifalı bitkisinin etken maddeleri:
Bu şifalı bitki yapısında, potasyum tuzları, organik asitler-formik asit, histamin, asetilkolin ve C vitamini bulundurur.
Bu maddelerden formik asit; kıl dökücü özelliği olan bir maddedir. İlk defa kırmızı karıncalarda görüldüğünden buna “karınca asid” de denmiştir. Karınca yağı ve kremi şeklinde günümüzde üretimi yapılmıştır. 160 santigrada kadar ısıya dayanıklıdır. Bu maddenin asıl önemli yanı, çok iyi bir antiseptik olmasıdır.
Potasyum tuzları özellikle kaslarda kullanılan maddelerdir. Bu tuzların eksikliğinde, kas uyarımları zayıflar, organik elektriksel gerilim eksilir, canlıda kramp ve felçlere bile yol açar, konsantrasyon gücünü temin eden etkenlerden en önemlisi potasyum tuzlarıdır.
Histamin maddesi bütün hayvansal dokularda bulunan bir maddedir. Histaminin bilinen en iyi etkisi kılcal damarlarda ve kalp damar sisteminde genişlemeye etki etmesidir. Bu kan akışını düzenleyen bir etkidir. Diğer yönden histamin, mide böbrek üstü bezleri ve tükrük bezlerinde salgı artışına neden olur.
Isırgan otunun kullanıldığı yerler:
Tarihte neredeyse ilk çağlardan beri bilinen bu bitkinin faydaları saymakla bitmez. Isırgan otunun değeri; kök, gövde, yaprakları ve tohumlarının kullanılıyor olduğu bilindiğinde daha iyi kavranır.
Demir eksikliğini gidermede,
Egzama ve buna eşlik eden baş ağrısı durumlarında,
Böbrek ve mesane taşı oluşumunun engellenmesi tedavilerinde,
Kan ve dolaşım sistemi hastalıklarında ve kan yapımının artırılmasında,
İdrar yolları hastalıkları ve idrar yolları iltihaplanmasında,
Özellikle kabızlık hallerinde,
Soğuk algınlıklarında,
Vücuttaki ödemin engellenmesi tedavilerinde (yapısında bulunan histamin kılcalları genişletir),
Mide hastalıklarında (ülser, mide krampları vb.),
Alerjik rahatsızlıklar,
Romatizmal rahatsızlıklar ve gut hastalığı gibi rahatsızlıklarda,
Kan yapıcı ve kan temizlemede,
Prostat büyümesinde,
Tüm alerjik rahatsızlıklarda (bahar nezlesi dahil),
Ergenlik sivilcelerinde,
Fistüllerde, destekleyici tedavi amaçlı kullanılabilir.
Isırgan otu şifalı bitkisinden yararlanma yolları:
Isırgan otunun iyi bir besin olduğuna hiç değinmedik. Anadolu’da yüz yıllardır bilinen bu bitki, yemeği yapılarak ve börek içi olarak çokça tüketilmektedir.
Diğer yönden bu bitki kökü, gövdesi ve yapraklarından çay ve infüzyon yapılarak da değerlendirilebilir.
Gövde ve yaprakların çayı: Bir tatlı kaşığı ince kıyılmış gövde ve yaprak, bir su bardağı ılık suda bir miktar bekletilir. Daha sonra hafif ateşte kaynama derecesine kadar ısıtılır ve bir miktar kaynatıldıktan sonra dinlenmeye bırakılır. Süzülen bu dem, günde birkaç defa içilerek tazece tüketilir. Bu şekilde mide rahatsızlıkları, bahar yorgunlukları, soğuk algınlıkları gibi şikayetler giderilebilir.
Kök Çayı: Bir tatlı kaşığı ince kıyılmış kök, bir su bardağı dolusu soğuk suya eklenir, hafif ısıda kaynama derecesine getirilir. 4-5 dakika kaynadıktan sonra, ateşten indirilip 5-10 dakika demlendirilir ve süzülür. Günde 3 bardak taze demlenmiş çay soğutulmadan içilir.
Tohum Çayı: Havanda hafifçe ezilmiş bir tatlı kaşığı tohum, orta boy bir su bardağı dolusu kaynar derecede sıcak su ile haşlanır, üstü kapalı olarak 8-10 dakika demlendikten sonra süzülür. Günde 2-3 bardak taze demlenmiş çay, yemeklerden yarım saat önce soğutulmadan içilir.
Isırgan otu şifalı bitkisinin saçlarda kullanımı: Günümüzde en çok kullanılan saç bakım kürlerinden biri ısırgan otu gövdesi ve yaprakları veya ısırgan otu kökü kullanılarak yapılmaktadır. Bir avuç ısırgan otu gövde ve yaprağı 1 litre suda 1 gün boyunca bekletilir ve daha sonra bu soğuk dem süzülmeden yavaş yavaş kaynatılır. Soğuma ve dinlenmeye bırakılan bu karışım süzülerek kullanılabilir.
NOT: Bu kullanım şekli vücutta oluşan alerjik deri reaksiyonları için de kullanılabilir.
Özellikleri:
Mayıs-Ekim aylarında çiçek açan, 20-60 cm boyunda, harabeler, duvar dipleri ve yol kenarlarında bulunan, yaprakları deriye değdiğinde şiddetli kızarma ve kaşıntıya yol açan ve bu nedenle ısırgan otu adı verilen bir bitkidir.
Büyük ısırgan otunun boyu bazen 1 metreyi geçebilir.
Bütün Avrupa ve Kuzey Amerika’da, yurdumuzun tamamında kolaylıkla rastlanır. Çit kenarları ve harabelerde sıktır.
Taze veya kurutulmuş yaprakları ve kökleri suda kaynatılarak içilebilir veya sıkılarak özü alınır.
Kara ısırganın olgun meyvalarından elde edilen tohumlar havanda dövülerek, bal ile karıştırılıp macun yapılır.
Faydaları:
Yaprak ve kökleri idrar söktürücü dolayısıyla kandaki zehirli maddeleri uzaklaştırıcıdır.
Dahilen iştah açıcı ve kanın pıhtılaşmasını önleyici etkileri de bildirilmektedir. İdrar söktürücü etkiden kalp yetmezliğinde de faydalanılabilir.
Zehirli olmayıp, tamamen güvenli olması, ona önemli bir avantaj sağlar.
Isırgan yaprakları romatizmalı uzuvlara çırpıştırılarak vurulursa ağrıları dindirir. Bu ameliyeye deri iyice kızarıncaya kadar devam edilmelidir. Aynı metod üşüyen ayaklara ve felçlilere de tatbik edilebilir. Faydası hemen görülür.
Isırgan ezilip tuzla karıştırıldıktan sonra kulak arkasında meydana gelen şişliklerin üzerine sarılırsa iyileştirir. Bu metodla çok tehlikeli çıbanlar bile iyileştirilebilir.
Yaprakların kaynatılmasıyla elde edilen sıvının saç dökülmesini azalttığı öne sürülmektedir. Yine ağır hastalıklar sırasında dökülen saçların çıkışını hızlandırmak için uygulanabilir.
Isırgan tohumu da romatizmal ağrıları dindirici, idrar söktürücü, müshil, ateş düşürücü, barsak parazitlerini öldürücü, cinsel gücü arttırıcı olarak bilinir.
Isırgan otu kanser vakalarında da yardımcı tedavi olarak sıklıkla kullanılmaktadır. Ancak bu konuda henüz bilimsel bir çalışma yoktur.
Isırgan otu tohumları balla birlikte alınırsa, akciğer çıbanları ve akciğer iltihabına iyi gelir.
Isırgan, bulamaç haline getirilir yanıkların üzerine sürülürse bunların çok çabuk iyileşmesini sağlar. Isırgan otu yakılarak elde edilen külü eritilmiş kaya tuzu ile yoğrulur, yağlı kağıda sürülüp kanser yaralarına ve tümörlere gazlı bezle sarılırsa (10-12 saat beklemeli) iyi gelir.
Kullanım Biçimleri: Çay Hazırlamak;
Yaprak Çayı: Bir tatlı kaşığı ince kıyılmış ısırgan otu, orta boy bir su bardağı dolusu kaynar suyla haşlanır. 5-10 dakika demlendikten sonra süzülür. Günde 2-4 bardak, yeni demlenmiş çay aç karnına veya öğün aralarında tatlandırılmadan içilir. Kokusunu veya tadını rahatsız edici bulanlar, çaylarına biraz nane ilave edebilirler. Tatlandırmak isteyenler, bal kullanabilirler.
Isırgan çayı müthiş bir ilaçtır. Kanı temizler. Anne sütünü çoğaltır. İdrar, ter ve balgam söktürür. Isırgan çayının en mühim hususiyetlerinden biri de nefes yollarını temizlemesi ve öksürüğe iyi gelmesidir. Isırgan çayı vücudun kan yapmasına yardımcı olduğundan derideki döküntüleri yok eder. Bilhassa kurdeşen hastalığına iyi gelir.
Kök Çayı: Bir tatlı kaşığı ince kıyılmış kök, bir su bardağı dolusu soğuk suya eklenir, hafif ısıda kaynama derecesine getirilir, 4-5 dakika kaynadıktan sonra, ateşten indirilip 5-10 dakika demlendirilir ve süzülür. Günde 3 bardak taze demlenmiş çay soğutulmadan içilir.
Tohum Çayı: Havanda hafifçe ezilmiş bir tatlı kaşığı tohum, orta boy bir su bardağı dolusu kaynar derecede sıcak su ile haşlanır, üstü kapalı olarak 8-10 dakika demlendikten sonra süzülür. Günde 2-3 bardak taze demlenmiş çay, yemeklerden yarım saat önce soğutulmadan içilir.
Isırgan otu Tentürü: İlkbaharda veya sonbaharda sökülen kökler bol suda iyice yıkanır, elden geldiğince ince kıyılır ve bir şişenin boğazına kadar doldurulur. Köklerin üstüne çıkacak kadar 35-40 derece etil alkol eklenir, her gün çalkalanarak güneşte 14 gün boyunca bekletilir ve süre sonunda bir tülbentten geçirilerek süzülür. Koyu renkli şişelerde, serin bir yerde yıllarca saklanabilir.
El ve Ayak Banyoları: İki avuç dolusu yıkanmış kök, sap ve yaprak, 5 litre soğuk suya konularak, 10-12 saat bekletilir ve sonra kaynama derecesine kadar ısıtılır. Banyo sırasında bitkiler suyun içinde kalabilir. Bu banyo suyu, yeniden ısıtılarak, 2-3 kere daha kullanılabilir.
Saç Yıkamak: 4-5 avuç taze veya kurutulmuş yaprak, 5 litre suya koyulur, ağır ateşte kaynama derecesine kadar ısıtılır, 5 dakika demlendikten sonra süzülür. Kök kullanıldığında ise, 2 avuç dolusu ince kıyılmış kök, 10-12 saat soğuk suda bekletilir, sonra kaynama derecesine kadar ısıtılır ve demlenmesi için 10 dakika beklendikten sonra süzülür. Bu durumda, saç yıkamak için sodalı sabun gerekir.
Isırgan Yaprağından Saç Toniği: Saçlarınızın pırıl pırıl, parlak, düzgün ve canlı olmasını ister misiniz? O halde aşağıda sunduğumuz formüle göre kendiniz imal edeceğiniz tonik ile saçlarınızı akşamları yatmadan evvel yıkayınız. Bu şekilde saçlarınız her geçen gün daha parlak, düzgün ve canlı hale geldiğini göreceksiniz. Ayrıca saçlarınız artık dökülmeyecek. Bilakis günden güne gürleşecektir.
Malzeme olarak: 100 gr dalından yeni koparılmış ısırgan yaprağı, ½ litre su, ½ litre üzüm sirkesi ve küçük bir baş soğan kullanılır.
Isırgan yaprakları yıkandıktan sonra incecik doğranır. Soğan soyularak çentilir. Bir tencereye konur. Üzerine sirke ve su dökülür. 10 dakika kaynatılır. Tencere ateşten alınır. Tülbentten geçirilir. Saç toniği hazırdır.
Saçları gürleştirmek için ısırgan ezilerek bulamaç haline getirilir. Bir bezle başa sarılır. Bu metotla saçların dökülmesi de önlenir.
Hormon Tedavisi: Bir kadının yüzünde sakal bitiyorsa veya bir delikanlının sakalı çıkmıyorsa, sesi kalınlaşmıyorsa hormon bozukluğu söz konusudur. Erkekler dişi ısırgan tohumu, kadınlar ise erkek ısırgan tohumu alarak bu dertlerine çare arayabilirler. Erkek ısırgan tohumu koyu yeşil, dişi ısırgan tohumu ise açık yeşildir.
Sarılık vakalarında ısırganın ezilmesi ile elde edilen mayiden günde 3 defa birer yemek kaşığı alınır. Bu ameliyeye 12 gün müddetle devam edilir.
Her ilkbaharda ısırgan kürü yapmak çok faydalı bir harekettir. Kür sırasında bol miktarda salata halinde ısırgan yaprağı yenir.
İlaç sanayinde Isırgan: Isırganda ısırgan zehiri denilen yakıcı bir madde vardır. Bu maddenin mahiyeti henüz tam manası ile keşfedilmiş değildir. Isırgan zehiri, yaprak üzerindeki tüylerin diplerinde depolanmıştır. Deri ile temas haline gelen tüyler kırılır. Isırgan zehri kırık uçlardan deriye fışkırır. Bu zehrin içinde “histamin” adı verilen bir aktif madde bulunmuştur. Histaminden vücuda sürülerek atardamarı genişleten ilaçlar imal edilmektedir. Ayrıca ısırgandan hazım salgısını arttırıcı ilaçlar yapılıyor.
Şifa Hazinesi Isırgan Yemeği: Isırgan yemeği çok faydalıdır. Anne sütünü çoğaltır. Kansızlığa çok iyi gelir.
Malzeme olarak: 1 kg ısırgan yaprağı, 1 yemek kaşığı zeytinyağı, 3 baş soğan, 1 baş sarımsak, 1 su bardağı et suyu, karabiber ve tuz kullanılır.
Isırgan yaprakları ve filizleri toplanır. İyice yıkandıktan sonra tencereye alınır. Üzerine örtecek kadar su doldurulur. Tencere ateşe sürülür. 10 dakika haşlanır. Süzülerek bir tahta üzerine alınır. İncecik kıyılır. Tekrar tencereye konur. Zeytinyağı, ince doğranmış soğan ve çentilmiş sarımsak, hep birlikte tencereye atılır. Tencerenin kapağı kapatılır. Hafif ateşe sürülür. Buğulanmaya bırakılır. İyice buğulandıktan sonra et suyu tencereye boca edilir. Tuz ve karabiber ilave edildikten sonra sofraya getirilir.
Isırgan Salatası: Isırganın büyük miktarda demir, A ve C vitaminleri ihtiva ettiğini belirtmiştik. Bu bakımdan ısırganı taze, hatta dalından koparıldıktan hemen sonra yemek çok faydalıdır. Bununda en iyi yolu ısırgan salatasıdır.
Bu kıymetli salatanın tarifi şöyledir: ½ kg. ısırgan yaprağı, 1 adet limon, 1 yemek kaşığı zeytinyağı ve az tuz kullanılır.
Isırgan iyice yıkanır. İncecik doğranarak tabağa alınır. Üzerine tuz ekilir. Zeytinyağı da döküldükten sonra sofraya getirilir. Afiyetle yenilir.
Kullandığımız ısırgan otu ne kadar taze olursa, şifa gücü de o kadar fazladır. Kış için bir miktar stok yapmayı da unutmayalım. Mayıs ve Haziran ayının güneşli günlerinde toplamaya dikkat edelim. Toplarken kesinlikle kökleriyle birlikte tamamen koparmayalım. Gelecek yıllarda bitkinin neslini sürdürmesine ve bize şifa olarak geri dönmesine izin verelim!