Trabzon harekâtı, I. Dünya Savaşı sırasında Trabzon’un Rus kuvvetlerince ele geçirilmesini sağlamış deniz ve kara harekâtıdır.
Karadeniz Baskını olarak da bilinen ve 29 Ekim 1914’te Osmanlı bandıralı savaş gemileri tarafından Çarlık Rusyası liman kenti olan Novorossiysk’e yönelik olarak gerçekleştirilen saldırıdan sonra Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya I. Dünya Savaşı’na dahil olurlar.
1914 sonu ve 1915 başlarındaki başarısız Sarıkamış Harekâtı sonrasında Doğu Anadolu bölgesinde Rusya hakimiyeti belirleyici olur. İlerleyen süreçte Erzurum’un da kaybedilmesiyle, zaten denizden saldırı altında bulunan Trabzon’daki Osmanlı egemenliği yerini Rus egemenliğine bırakmıştır.
Karadeniz Baskını olarak da bilinen ve 29 Ekim 1914’te Osmanlı bandıralı savaş gemileri tarafından Çarlık Rusyası liman kenti olan Novorossiysk’e yönelik olarak gerçekleştirilen saldırıdan sonra Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya I. Dünya Savaşı’na dahil olurlar.
1914 sonu ve 1915 başlarındaki başarısız Sarıkamış Harekâtı sonrasında Doğu Anadolu bölgesinde Rusya hakimiyeti belirleyici olur. İlerleyen süreçte Erzurum’un da kaybedilmesiyle, zaten denizden saldırı altında bulunan Trabzon’daki Osmanlı egemenliği yerini Rus egemenliğine bırakmıştır.
Deniz Operasyonları
Rus savaş gemilerinin Karadeniz limanlarına bombardıman etmesi ile Trabzon büyük yaralar almaya başlamıştır. Nitekim 17 Kasım 1914’te yirmi üç parçalık bir Rus donanması Trabzon’u bombardıman ederek büyük tahribata ve can kaybına sebep oldu. Bombardımanlar devam etti. Trabzon 8 Şubat ve 11 Şubat 1915’te Rus bombardımanı ile büyük ölçüde tahrip oldu, 1000’den fazla insan öldü.
Bu sırada Osmanlı savaş gemisi Yavuz, Trabzon’a 32 ağır makineli tüfek, bir batarya, dağ topu ve bazı askeri levazımat ile Kafkasya cephesinde kullanılmak üzere iki uçak getirdi.
Kara Operasyonları
1916
Ruslar 23 Ocak 1916’dan itibaren kıyı saldırılarını yoğunlaştırdılar. 17 savaş gemisinin desteklediği bu saldırılar sonunda Osmanlı birlikleri geri çekilmek zorunda kaldı.
İstanbul’dan istediği yardımı alamayan Üçüncü Ordu Komutanı Kamil Paşa, birliklerini Ilıca’ya doğru geri çekince 16 Şubat 1916’da Ruslar Erzurum’u işgal etti.
Rus kuvvetleri, donanmanın desteğini de alarak 24 Şubat 1916’da Rize’yi işgal ettiler. Of sınırına dayanan Ruslara karşı Baltacı Deresi’nde yöre halkından oluşan kuvvetlerin de yardımıyla Osmanlı askeri birlikleri savunma yaptılar. Rus ordusunu 20 gün durdurmayı başaran Osmanlı birlikleri, Rusların denizden ve karadan saldırılarının yoğunlaşması ve bu arada hiçbir yerden destek gelmemesi sonucu geri çekilince, 15 Mart 1916’da Of İlçesi Rusların eline geçti. Daha sonra Sürmene işgal edildi ve Ruslar Trabzon kapılarına dayandı.
18 Nisan 1916’da Trabzon Rumlarından bir heyet, Osmanlı birliklerinin 15-16 Nisan’da şehri boşalttığını işgal kuvvetleri komutanı General Lyhkov’a bildirerek kendisini şehre davet etti. Erzurum Caddesi’nden Belediye Meydanı’na giren işgal kuvvetleri şehri teslim aldı. Göç edemeyerek şehirde ve köylerde kalan Müslüman halk mağdur bırakılmış, işkence görmüştür. Özellikle yerli azınlıkların bu eylemlerde yer aldığı ve yağmalama yaptığı öne sürülmüştür.
1917
1917’de Rusya’da Ekim Devrimi gerçekleşti. Geri çekilmek zorunda kalan Rusya ile Osmanlı arasında 18 Aralık 1917’de Erzincan Antlaşması yapıldı.
1918
Bu antlaşmaya Ermeniler uymayıp, Osmanlı aleyhinde katliamlara girişince, Ordu Komutanı Vehip Paşa’ya ileri harekât emri verildi. 11 Şubat 1918’de genel hareket emrini alan Osmanlı ordusu, bir koldan Kafkasya üzerine ilerlerken, diğer koldan Miralay Pirselimoğlu Hamdi Bey komutasındaki 37. Tümen; Giresun’dan 123. alay ile takviye edilerek Trabzon üzerine yola çıktı.
Bölgedeki çeteleri de temizleyerek ilerleyen Osmanlı birlikleri 15 Şubat 1918’de Vakfıkebir’i, 18 Şubat 1918’de Akçaabat’ı geri aldı. Birkaç gün içinde çevreyi kontrol altına alan Osmanlı birlikleri 24 Şubat 1918 tarihinde Trabzon’a girdi.
Osmanlı Devleti, Brest Litovsk Barış Antlaşması ile doğudaki topraklarını istiladan kurtardı.