İslam kültür ve medeniyetinin kaynakları nelerdir? Akl-ı selim nedir? Havass-ı Selime nedir? Örf nedir? Âdet nedir? İslam Medeniyetinin etkileşimde bulunduğu medeniyet havzaları nelerdir?
İslam kültür ve medeniyetinin kaynağı İslam inancıdır. Bu medeniyet Hz. Adem (a.s.) ile başlamış ve Hz. Muhammed (s.a.v.) ile kemale ulaşmıştır. Müslümanlar tebliğ, fetih ve ticaret yoluyla diğer kültür ve medeniyetler ile sürekli ilişki içinde olmuşlardır. Tevhid ilkesine zıt düşmemesi koşuluyla farklı toplumların tecrübelerinden ve medeni birikimlerinden yararlanmışlardır.
Müslümanların iletişim ve etkileşime açık önyargısız yaklaşımları, İslam medeniyetinin gelişimini kolaylaştırmıştır. Müslümanların kuşatıcı tasavvur ve tutumu İslam kültür ve medeniyetinin başka toplumlarda karşılık bulmasını ve kısa zamanda yayılmasını sağlamıştır.
İslam Kültür ve Medeniyetinin Kaynakları Nelerdir?
1. Akl-ı Selim
Akl-ı Selim, insanın doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden ayırma yetisidir. İslam medeniyeti akıl, idrak, şuur, tefekkür ve irfan medeniyetidir. İslam, sahih bilgiyi belirlemeyi ve buna uygun davranmayı teşvik eder. Akıl da vahyin yönlendirmesi doğrultusunda hurafelerden, çelişkilerden ve tutarsızlıklardan uzak durur.
Müslümanlar, ispat ve delillere dayalı bilgiye önem vermişlerdir. Bir yandan araştırmalar sonucu ortaya çıkan yeni bilgilere bir yandan da değişime açık olmuşlardır. Böylece toplumsal, siyasi ve iktisadi hayatta, ilimde ve sanatta başarı elde etmişler; yüksek bir medeniyet kurmuşlardır.
2. Kur’an ve Sünnet
İslam kültür ve medeniyetinin ana kaynakları Kur’an-ı Kerim ve sünnettir. Kur’an ve sünnet öğretisinin merkezinde ise her şeyin hâkimi olan Allah (c.c.) vardır.
Kur’an ve sünnet insanın varoluş nedenini, aklın önemini ve işlevini, toplumsal kuralları açıklar. Aile, toplum ve devlet düzeni gibi hayatın her alanında insana rehberlik eder. Bu sayede Müslümanlar, ilişkilerinde ifrat ile tefrite düşmekten sakınır ve hayatı ölçülü biçimde yaşarlar.
3. Beş Duyu (Havâss-ı Selîme)
İslam kaynaklarında beş duyu, bilgi etme yollarından biri olarak kabul edilir. İnsan duyularında sayesinde maddenin niteliğini ve niceliğini öğrenir, farklılıkları ayırt eder. Deney ve gözlemler yaparak evrendeki oluşumlar, canlı ve cansız varlıklar hakkında sonuçlara ulaşır. Duyu organları vasıtasıyla elde edilen bilgiler, İslam kültür ve medeniyetinde ilim ve sanatın oluşmasına önemli katkı sağlamıştır.
4. Örf ve Âdetler
Toplumda genel kabul gören ve sürekliliği olan sosyal davranış biçimleri ile yerleşik uygulamalara örf denir. Âdet ise gelenek hâline gelmiş alışkanlıklar için kullanılır. Müslümanlar, hâkim oldukları coğrafyalarda farklı örf ve âdetlerle karşılaşmıştır. Bu durum, kültürler arası iletişim ve etkileşimi sağlamıştır. İslam’ın kucaklayıcı tutumu, farklı geleneklerden insanlara İslam ile ilişki kurma yollarını açık tutmuştur. Bu durum, kültürler arası iletişim ve etkileşimi sağlamıştır. Diğer milletlerin örf ve âdetleri İslam medeniyetine büyük ölçüde katkı sağlamış; çeşitlilik ve zenginlik katmıştır.
5. Diğer Kültür ve Medeniyetler
İslam kültür ve medeniyeti, kendi varlığını özgün bir tecrübe olarak devam ettirirken mevcut medeniyet havzalarıyla etkileşimde bulunmuş ve insanlığın ortak mirasını korumuştur. 7. yüzyıldan itibaren Müslümanlar, Antik dünyanın bilim ve düşünce eserlerini İslam dünyasının ortak ilim ve kültür dili olan Arapçaya aktarmışlardır. Kültür ve medeniyet havzalarının yetenekleri, enerjileri, tecrübeleri ve birikimleri, İslam kültür ve medeniyetine doğru akmıştır. Böylece İslam ilim ve düşüncesine dayalı olarak gelişen yeni ve özgün medeniyet anlayışı, asırlar boyu evrensel medeniyet kervanının öncüsü olmuştur.
İslam Medeniyetinin Etkileşimde Bulunduğu Medeniyet Havzaları
Yunan-Roma terkibi: Grekçe ve Latincenin konuşulduğu Akdeniz havzası
Sami ve İran terkibi: Nil’den Maveraünnehir’e kadar uzanan, Mezopotamya ve İran havzası
Hindu terkibi: Hindistan havzası
Uzak Doğu terkibi: Çin ve ona komşu bölgeleri ve İç Asya havzası