Büyük Selçuklu Siyasi Tarihi;
*Selçuklular Oğuzların Üçoklar kolunun,Kınık boyuna mensupturlar.
*X. yüzyılın sonu ile XI. yüzyılın başlarında İslami kabul etmişlerdir.
*Oğuz “boylar, kabileler” demektir. Oğuzların ortaya çıkış tarihi bilinmemektedir.
* Oğuz Kağan Destanı’na göre Oğuz Han, ilk üç oğluna Üçok, diğer üç oğlunaBozok unvanlarını vererek Oğuzları iki kola ayırmıştır.
*Oğuz adından ilk kez Orhun Yazıtları’nda bahsedilmiştir.
*Oğuzlar, Uygur Devleti kurulunca Uygur egemenliğine girdiler. Uygur Devleti yıkıldıktan sonraOğuz Yabgu Devleti’ni kurdular.
*Devlete adını veren Selçuk Bey, Aral Gölü ile Hazar Denizi arasına hâkim olan Oğuz YabguDevleti’nin komutanlarından Dukak Bey’in oğludur.
*Dukak ölünce, Selçuk Bey Oğuz Yabgu Devleti’nde
subaşı (ordu komutanı) oldu.
* Daha sonra Yabgu ile arası açılan Selçuk Bey kendisine bağlı Oğuzları alarak Cend şehrine geldi. Burada kısa süre içinde Selçuk Bey ve beraberindekiler Islam dinini benimsediler.
*Selçuk Bey’in Mikâil, Arslan, Yusuf ve Musa adlarında dört oğlu vardı.
*Büyük oğlu Mikail Selçuk
Bey’den önce öldüğü için çocukları Tuğrul ve Çağrı’yı, Selçuk Bey yetiştirdi.
*Selçuk Bey’in ölümüüzerine yönetime Arslan Bey Yabgu unvanını alarak geçti.
*Arslan Yabgu Döneminde,Samanoğulları Devleti’nin sınırlarını koruma görevini üzerlerine almışlardı.
*Samanoğulları Devleti’nin ortadan kaldırılması, Selçukluların zor durumda kalmasınaneden olmuştu.
* Arslan Yabgu GazneliSultan Mahmut tarafından tuzağa düşürülerekhapsedildi. Arslan Yabgu hapis hayatı sırasındaöldü. *Bu karışıklık Tuğrul ve Çağrı beyler Kınık boyu yönetiminde önplana çıktılar.
*Tuğrul ve Çağrı beyler Gaznelilere ait olan Horasan’a ani bir taarruzla girerek Merv, Nişabur ve Serahs havalisini elegeçirdiler.
*Gazne Sultanı Mesut, Tuğrul veÇağrı beylere bulundukları yerlerin valilikleriniverdi.
*1035 yılındaYeniden başlayanGazneli-Selçuklu mücadelesi, daha da şiddetlendi.
*1038yılında Serahs civarında yapılan savaşta,
Gazneli ordusu ağır bir yenilgiye uğradı.
*TuğrulBey’in üvey kardeşi Ibrahim Yınal, 1038’de
Nişabur’u alıp, Tuğrul Bey adına hutbe okuttu.
*Selçuklu-Gazneli mücadelesi, 1040Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçukluların üstünlüğü ele geçirmesiyle neticelendi.
*Çağrı Bey, Dandanakan zaferi sonrasında verilen toyda, yani büyük ziyafette, üstün idarecilik vasfı
takdir ettiği kardeşi Tuğrul Bey’i Selçuklu sultanı ilan etti.* Merv, başkentyapıldı. Toplanan kurultayda, fethedilecek yerlerle idareciler tespit edildi.
*Kurultay sonunda Anadolu’ya düzenli akınlar başlatıldı.*Bu doğrultuda BizansImparatorluğu’nu Pasinler Savaşı’nda yendi (1048).
*Bu savaş Selçuklu Türkleri ile Bizans arasında
yapılan ilk önemli savaştır.
*Bu olay,Tuğrul Bey’in etkinliğini arttırdı.
*Kısa bir süre sonra Sultan Tuğrul, Büveyhîlerin
işgalindeki halifelik merkezi olan Bağdat’ı kurtarmakiçin, Abbasi Halifesi Kaim bi-Emrillah’ın davetiyle1055’te Bağdat’a girdi.
*Halife’nin, âlimlerin ve SünniMüslümanların büyük memnuniyetle karşıladığıTuğrul Bey, Büveyhî Hükümdarlığı’nı yıkarak AbbasiHalifeliği’ni yeniden güçlendirdi.
*Halifeliğe karşıyapılan Fatımî saldırılarını bertaraf etti. *Halife,1058’de Tuğrul Bey’i “Doğu’nun ve Batı’nın Sultanı” unvanıyla ödüllendirdi.*Çağrı Bey, 1060’ta, Tuğrul Bey ise 1063’tevefat ettiler.* Tuğrul Bey’in oğlu olmadığından,Çağrı Bey’in oğlu Alp Arslan, Selçuklu sultanıoldu.* Alp Arslan, vezirliğe daha önce gaznelilerin Horasan valisi olan Nizamülmülk’ü tayin etti. *Sultan Alp Arslan,Doğu Anadolu’nunkuzeydoğu ucundaki Ani Kalesi’ni 1064’tefethederek Kars’a girdi. * Halife Kaim bi-Emrillah, Alp Arslan’a, “fetihlerBabası” anlamına gelen “Ebü’l-Feth” lakabınıverdi.
Malazgirt Meydan Savaşı (26 Ağustos 1071):
*Türklerin Anadolu’ya düzenledikleri akınlarıdurdurmak isteyen Bizans Imparatoru Romanos Diogenes (Romen Diyojen)’in, 200.000 kişilik bir
orduyla ilerlediğini haber alan SelçukluSultanı Alp Arslan, Halep’ten ayrılarak 50.000 kişilik bir orduyla Ahlat’a ulaştı.
*Alp Arslan Romanos Diogenes’e barış önerisinde bulundu. Barış teklifi kabul edilmeyince, hızlaMalazgirt’e yürüdü ve iki ordu Malazgirt’te karşı karşıya geldiler.
*Cuma günü öğleden sonra başlayan savaşakşam üzeri sona erdi. Tarihin en büyük meydan savaşlarından biri olan Malazgirt SavaşıTürk ordusunun kesin galibiyeti ile sonuçlandı.
*Meydan Savaşı’ndan sonra sürekli artan göçler ve akınlarla, Anadolu’nun bir Türk toprağına dönüştürülme fırsatı oluştu.
*Sultan Alp Arslan “Toprak fethedenin malıdır.”
diyerek Anadolu’da Türk beyliklerinin oluşumuna zemin hazırlayıp Türk tarihinde yeni bir dönemi
başlattı.
*İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı tamamen ortadan kalktı.
*Hristiyanlığın Ortodoksmezhebine bağlı olan Doğu Roma ilk defa Papalık’tanyardım isteyerek Haçlı Seferleri’nin başlamasına nedenoldu.
*Anadolu‘da ilk Türk devletleri kuruldu.
*Sultan Alp Arslan, çıktığı Maveraünnehir seferinde, esir alınan bir kale kumandanı tarafından şehitedildi.
*Alp Arslan oğlu Melikşah’a büyük bir imparatorluk ve NizamülmüIkgibi seçkin bir devlet adamını miras bırakmıştı. *Genç yaştasultan olan Melikşah, devlet içinde asayişi kısa sürede sağladı.
* Bizans’daki tahtkavgalarından ve Bizans’ın Anadolu’daki zayıf durumundanyararlanan Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Iznik ve çevresindekikaleleri ele geçti.
*Melikşah’a bağlıOLAN Süleyman Şah,daha sonra Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlı bir devlet olarak TürkiyeSelçuklu Devleti’ni kurdu (1077).
*Melikşah’ın hanımı Karahanlı prensesi TerkenHatun’un dört yaşındaki oğlu Mahmut’u veliaht tayinettirmek istemesi, buna karşı çıkan Nizamülmülk ileMelikşah’ın arasının açılmasına sebep olmuştu.
*Önce Nizamülmülk’ün, ardından daMelikşah’ın ölümü Terken Hatun için fırsat oldu.
*Sultan Melikşah Döneminde Çin sınırından Akdenizkıyılarına kadar uzanan Büyük Selçuklu Devleti buolayla birlikte taht kavgaları ve karışıklık içerisine düştü.
*Fetret Dönemi adı verilen bu dönem, 1092 ile 1118yıllarını kapsar.
*Bu dönemde ülke yönetimi Mahmut,Berkyaruk, Mehmet Tapar ve Sencer arasındaki taht kavgalarıyla bunalımlı geçmiştir.
*Melikşah’ın ölümü üzerine oğullarından Berkyaruk’un idaresi ile başlayan Fetret Devri SultanSencer ile son buldu.
*Sencer, dönemi, Selçukluların son parlak devriydi. *Bu arada Büyük Selçuklu Devleti’ni iki büyük tehlikebekliyordu. Bunlardan birisi, batıdansaldırmakta olanHaçlılar, diğeri doğudan gelen ve devletindoğu sınırlarını zorlayan Karahıtaylardı.
*Sultan, ikinci tehlikeye öncelik verdi.
*Sencer, 1141 yılındaKarahitaylarla gerçekleştirdiği Katvan Meydan Savaşı’nı kaybetti. Bu savaştan sonra, Seyhun
*Katvan Meydan Muharebesiyle, BüyükSelçuklu Devleti tarihinde yeni bir devir başlamış ve Selçuklu ülkesi, Müslüman olmayan Türk ve Moğolbirliklerinin istilasına uğramıştır.
* Büyük kuvvetlere sahip olan Gurlular üzerine yürüyen SultanSencer, 1152’de yaptığı savaşta Gur ordusunu yenerek Katvan’da kaybedilen itibarı yenidensağlamıştır.
*Sencer, kendi halkı olan göçebe Oğuzların isyanını bastıramadı. Oğuzlar Sencer’i esir alarakdevletin en güzel, en zengin şehirlerini yağma ettiler. Sultan uzun zamandan sonra esirlikten kurtuldu.
*Ancak çok yaşamadı ve 1157’de öldü.
*Sultan Sencer’in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti tarihsahnesinden çekilmiş oldu.
*Ancak Büyük Selçuklu Devleti topraklarında daha önce bu devlete bağlıolarak kurulan tâbi devletler siyasi varlıklarını devam ettirdi.
(Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından)