Ondalık kesirleri ilk defa kullanan büyük matematik ve astronomi alimi Gıyaseddin Cemşid kimdir? Gıyaseddin Cemşid kimdir kısaca… Gıyaseddin Cemşid biyografi… Gıyaseddin Cemşid kısaca hayatı… Gıyaseddin Cemşid matematiğe katkıları… Gıyaseddin Cemşid’in eserleri…

Gıyaseddin Cemşid ismi Cemşid bin Mesud bin Mahmud et-Tabib el-Kaşi olup, lakabı Gıyaseddin’tir. 14. asrın sonlarına doğru Kaş şehrinde doğmuştur. Uluğ Bey’in “Ziyci” adlı eserinin ön sözünde  1429 senesinin sonbaharında Semerkand’da vefat ettiği bildirilmektedir.

Gıyaseddin Cemşid, ilk tahsiline Kaş’da başladı. Tahsilinin başında sarf, nahiv ve fıkıh ilmini öğrendi. Fıkıh ilminde söz sahibi oldu. Mantık, belagat, matematik ve astronomi ilimlerini tam manasıyla tahsil etti. İlim aşkına uzun süren seyahatlere çıkar ve azimle çalışırdı. 1416 senesinde Karakoyunlu Sultanı İskender’in hizmetinde bulundu. İlmi şöhretinin yaygınlaşması üzerine, Timuroğulları Devleti’nin sultanı ve büyük astronomi alimi Uluğ Bey tarafından Semerkand’a davet edildi. Kurduğu rasathanenin müdürlüğüne getirildi.

Gıyaseddin Cemşid, önce Nasıreddin Tusi’nin eserlerini inceledi. Kutbüddin Şirazi’nin eserlerini tetkik ederek, ziyadesiyle istifade etti. Meraga’da yapılan rasathanede çalışarak, astronomi cetvelleri(ziyc) yeniden düzenleyip ortaya koydu. Böylece astronomide yeni ufukların açılmasını sağladı. Kendisi bir eserinde şöyle demektedir. ” Bazı yakın dostlarım, benden yıldızların muntazam bir takvimini ve astronomik cetvelinin yapılmasını rica ettiler.  Böylece Allah’ın yardımıyla çalışmalarımı sürdürdüm. Yıldızların cetvelini, yeryüzünden uzaklıklarını, güneş ve ay tutulması hesaplarını, bunların hesaplanmasında kullanılacak olan Tabak-ül-menâtik adlı aletin yapılış ve kullanılışını bu eserinde izah ettim.

Avrupalı bilim tarihçileri, yıldızların ve gezegenlerin yörüngelerinin daire şeklinde olmayıp, elips şeklinde olduğu keşfini Kepler’in başarılarından sayarlar. Halbuki ondan yüz sene önce Gıyaseddin Cemşid, bu ilmi hakikati Nüzhet-ül-Hadaik adlı eserinde izah etmiş ve ortaya koymuştur. İlmi çalışmaları ve dirayeti ile fen ilimlerinde araştırma, gözlem ve deney usulünün gelişmesini sağladı. 1406, 1407 ve 1408 seneleri için ay tutulmasının hesaplamalarını gayet hassas olarak yaptı. Ayın ve Utarid’in yörüngelerinin eliptik düzlemde olduğunu açıkça ispat etti. Böylece Kepler’in bunu kendine mâl etme iddiası geçersiz ve asılsız kaldı. Gıyaseddin Cemşid, astronominin yanında ilmi çalışmalarını daha çok matematik alanında yoğunlaştırdı. Ondalık kesirleri ilk defa o kullandı. Halbuki ondalık kesirlerin keşfi, Simon Stefan’a atfediliyordu.

Gıyaseddin Cemşid’in Eserleri:

1. Kitâbu Miftâh-il-Hisab (Hesap Anahtarı)
2. Risâlet-ül-Kemaliyye veya Süllemüs-Sem’a (Göğün Dereceleri)
3. Risâlet-ül-ceyb vel-veter
4. Nüzhet-ül-Hedâik