Noktalama işaretleri nedir, nerelerde kullanılır. İşte konuyla ilgili ihtiyacınız olan tüm bilgiler burada… Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama işaretleri kullanılır.
Noktalama işaretlerinden nokta, virgül, noktalı virgül, iki nokta, üç nokta, soru, ünlem, tırnak, ayraç ve kesme işaretleri ait oldukları kelimelere bitişik olarak yazılır ve kesme dışındaki işaretlerden sonra bir harf boşluğu ara verilir.
NOKTA (.)
- 1) Tamamlanmış cümle ve cümle değerinde olan anlatımlardan sonra konur.
Örnek: Doğrusu bu hikâyeyi kimsenin duymasını istemezdim
- 2) Kelimelerin bir veya birkaç harfi alınarak yapılan kısaltmaların sonuna konulur.
Örnek: Dr. (doktor), Yrd. Doç. (yardımcı doçent). Prof. (profesör), Cad. (cadde), Sok. (sokak).
Not: T.C. (Türkiye Cumhuriyeti) ve T (Türkçe) dışındaki büyük harfli kısaltmalardan sonra nokta kullanılmaz: TDK (Türk Dil Kurumu), AB (Avrupa Birliği), TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi).
- 3) Şiir, kitap, gazete, dergi, yazı başlıklarından sonra nokta kullanılmaz. Bölüm başlıklarından sonra da kullanılmaz.
Örnek: Büyük Nutuk Gün Eksilmesin Penceremden Giriş V. Bölüm - 4) Sayı adlarında sıra sayı eki işlevinde kullanılır.
Örnek: 1. (birinci), 2. Cadde, 4. Levent, II. Mahmut, XIV. Louis, XXI. yüzyıl… - 5) Tarihlerin yazımında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur. Tarihlerde ay adları yazıyla olursa ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz.
Örnek: 29.10.1923, 13.5.2007, 23 Nisan 1920 - 6) Saat ve dakikaları ayırmak için kullanılır.
Örnek: Okul saat 8.30′da başlar. - 7) Üçlü gruplara ayrılarak yazılan büyük sayılarda gruplar arasına konur. Gruplara ayrılan sayılarda nokta kullanılmayabilir.
Örnek: 8.375.562 - 8) Matematikte “çarpı işareti” (x) yerine kullanılır.
Örnek: 5.2 = 10
VİRGÜL (,)
- 1) Birbiri ardına sıralanan, söz dizimi açısından eş görevli sözcük, sözcük grupları ve sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Yazıda arka arkaya gelen eş görevli kelimeler arasına konur.
Örnek: Onun hayali sinemaydı, her filminde hayallerine yetişmeye çalışıyordu. - 2) Herhangi bir sözcüğün, kendisinden sonra gelen sözcüğü belirtmediğini, onun tamlayanı olmadığını göstererek anlam karışıklığını gidermek için kullanılır:
Örnek: Hasan’ın, otomobilini park yerinden alması gerekir. - 3) Cümlede ara söz ve ara cümleleri ayırmak için konur.
Örnek: Babaları Kupa Papazına gelince, sizden iyi olmasın, pek babacan pek cana yakın bir adamdır. - 4) Yazışmalarda yer isimlerini tarihlerden ayırmak için kullanılır.
Örnek: Beşiktaş, 9 Aralık 1986, Ankara, 3 Mayıs 1944. - 5) Konuşma metinlerinde, mektuplarda, yazışmalarda seslenme sözcüklerinden sonra kullanılır.
Örnek: Bayanlar ve Baylar, Sayın Başkan, İstanbul Valiliğine. - 6) Yazıda başkasından alınan bir söz tırnak içinde yazılmamışsa bu sözün sonuna konur.
Örnek: Size güveniyorum, dedi ve gitti.
Not: İkilemelerde kelimeler arasına virgül konmaz. Dahası, ikilemelerin arasına hiçbir noktalama işareti gelmez.
Akşam akşam, bata çıka. - 7) Cümle içinde özel olarak vurgu yapılması gereken kelimeden sonra kullanılır.
Örnek: Böylece, her istediğini almış oldu. - 8) Uzun cümlelerde özneden sonra virgül konulur.
Örnek: Yanımıza yaklaşan kır saçlı adam, her hâlinden belli olduğu üzere buraların yabancısıydı. - 9) Sayılarda ondalık bölümleri ayırmak için kullanılır.
Örnek: 45,9
SORU İŞARETİ (?)
- 1) Soru bildiren cümle veya sözlerin sonuna konur.
Örnek: Sizinle bir daha ne zaman buluşabileceğiz?
Nereye doğru gidiyorsun?
Not: İçinde soru eki olduğu halde soru anlamı vermeyen cümlelerde bu işaret kullanılmaz.
– Bu semtin güzel mi çirkin mi olduğuna bir türlü karar veremedim. - 2) Bazen çekimlenmediği hâlde, konuşma cümlesi olarak kullanılabilen -yani bir yargı ifade eden- sözcüklerin sonuna soru işareti gelebilir.
Örnek: – Kim var orada?
– Asteğmen Orkun.
– Parola?
– Bora…
Not: Bazı kelimeler ve cümlelerde soru bildiren kelime olmadığı halde soru anlamı vardır. O zaman soru işareti kullanılır.
– Adınız? Doğduğunuz yer? - 3) Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için kullanılır.
Örnek: Yunus Emre (1240?-1320) - 4) Bir söze inanılmadığını, sözün şüphe ile karşılandığım bildirmek için sözden sonra veya cümle sonunda soru işareti parantez içinde konur.
Örnek: Öğrenci çok çalıştığını(?) söylüyordu.
– Çok yoruldum dedi(?).
ÜNLEM (!)
- 1) Sevinç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerden, seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur.
Örnek: Hayır, yalan!
Vay canına!
Beyim gül olmaz ki bu mevsimde! - 2) Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır.
Örnek: Çok düşüncelisin (!) teşekkür ederim. Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor. - 3) Söylevlerde kullanılır.
Örnek: Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir. İleri! - 4) Ünlem işareti parantez içinde bir kelimeden veya cümleden sonra kullanılırsa, küçümseme, alay, dikkat çekme anlamı verir.
Örnek: Gençliğinde büyük bir atıcı olduğunu söyledi (!). Fizik sınavının birincisi (!) olduğunu söylüyordu.
ÜÇ NOKTA (…)
- 1) Herhangi bir nedenle tamamlanmamış, eksik bırakılmış cümlelerin sonuna konur.
Örnek: Ey kimsesiz, avare çocuklar, hele sizler, hele sizler… - 2) Kaba sayıldığı için veya açıklanmak istenmeyen sözcük veya bölümleri göstermek, kurmaca metinlerde duraklı, kesik kesik süren bir anlatımı yansıtmak için kullanılır.
Örnek: Kılavuzu karga olanın burnu b…tan çıkmaz.
Olaya … Hanım ‘ın da adı karışmış. - 3) Bir konuda birtakım örnekler verilirken başkalarının da bulunduğunu belirtmek için kullanılır. Yani örneklerin sıralanabileceği belirtilmiş olur.
Örnek: Bu gezide her öğrenci bir yemek getirmişti: köfte, dolma, helva… - 4) Karşılıklı konuşmalarda yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda kullanılır.
- 5) Alıntılarda atlanmış bölümleri göstermek için kullanılır ve bu durumda yay ayraç içine alınabilir.
Örnek: Bilimin kaynağı olan akıl elbette sanata yabancı kalamaz (…) Ama tek başına akıl, ancak duygudan yana kurumuş olan Voltaire‘in şiir benzerlerinden başka bir şey vermez. - 6) Alıntılarda; başta ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konur.
Örnek: … Türkçenin çekilmediği yerler vatandır, ancak çekildiği yerler vatan olmaktan çıkar… - 7) Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur.
Örnek: Gölgeler yaklaştılar. Bir adım kalınca onu kıyafetinden tanıdılar:
– Koca Ali… Koca Ali, be!
İKİ NOKTA (:)
- 1) Kendisinden sonra açıklama yapılacak ya da örnek verilecek cümlenin sonuna konur.
Örnek: Şimdi başka bir açıdan aynı noktaya bakalım: Bana, düşüncelerini şiir yoluyla okuyucularına bildiren bir toplumbilimci, tek bir filozof gösterebilir misiniz?
İnce sesli harflerimiz şunlardır: e, i, ü, ö.
Not: İki noktadan sonra gelen bölüm, bağımsız bir cümle ise bu cümlenin ilk sözcüğü büyük harfle, yalnızca örnekler sıralanıyorsa ilk örnek küçük harfle başlar. - 2) Edebî metinlerde konuşma çizgisinden önce kullanılır.
Örnek: Yoluma devam ederken:
– Hişt, hişt, dedi.
Not: İki noktadan sonra gelen açıklama bağımsız bir cümle ile başlıyorsa, cümlenin ilk kelimesi büyük yazılır:
– Annesi merak ederek sordu: Bu çalışmadan kırık mı aldın?
Not: İki noktadan sonra örnekler sıralanacaksa ilk kelimenin birinci harfi küçük yazılır:
– Sınıfın hali şöyleydi: kırık iki masa, yerde sandalyeler. - 3) Bir cümleden sonra alıntı bir cümle veya söz gelirse kullanılır.
Örnek: Çocuk merakla sordu: ‘‘Bana ne getirdin?’’ - 4) Matematikte bölme işareti (/) yerine kullanılır.
Örnek: 27:9 = 3 - 5) İnternet sitelerinde (genel ağ adreslerinde) kullanılır.
Örnek: https://www.on5yirmi5.com
NOKTALI VİRGÜL (;)
- 1) Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
Örnek: Doluya koydum, almaz; boşa koydum, dolmaz.
Trenin sesini işitmiştik; sen bir yana, ben bir yana gitmiştik. - 2) Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için konur.
Örnek: İtalya, İngiltere, Fransa; Roma, Londra, Paris.
Not: Kendisinden sonra açıklama yapılacak veya örnekler sıralanacak sözcüklerin sonuna iki nokta konulmaz. Bu görev iki nokta’nındır:
İçeri girince karşısında gördüğü kardeşine şöyle dedi: (buraya noktalı virgül gelmez) - 3) Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için kullanılır. Cümle içinde aynı değerde olup virgül ile ayrılmış türleri, grupları ayırmak için kullanılır.
Örnek: Bugün fizik, kimya; yarın Türkçe, tarih, felsefe çalışacağım. - 4) İçerisinde birden fazla virgül kullanılmış cümlelerde öznenin kendinden hemen sonra gelen öğelere karışmamasını sağlamak için kullanılır.
Örnek: Faruk; Kenan, Hulusi ve Mustafa ile yaşıt sayılır. - 5) Şekil ve anlamca bağları bulunan cümleleri ayırmak için kullanılır.
Örnek: At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır. - 6) İki cümleyi birbirine bağlayan ‘ama, fakat, lâkin, yalnız, ancak, ne var ki, ne yazık ki, çünkü, yoksa, bundan dolayı, binaenaleyh, sonuç olarak, bununla birlikte, bununla birlikte’ gibi bağlaçlardan önce konur.
Örnek: Suratından gülücükler dökülen bir genç; fakat konuşunca tüm albenisi kaçıyor.
Seni severdim; ama artık farklı düşünüyorum.
PARANTEZ – YAY AYRAÇ ( )
- 1) Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgili olmayan açıklamalar için kullanılır.
Örnek: O kitabın çıkış tarihinde (1968) sen okuma yazma bilmiyordun.
Not: Yay ayraç içinde bulunan cümleler büyük harfle başlar ve sonuna uygun noktalama işareti getirilir. Ayrıca ‘yani’ ile yapılan açıklamalar yay ayraç içine alınmaz.
Örnek: Babasından, yani okumasında büyük emeği geçen insandan daha ne isteyebilirdi ki? - 2) Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.
Örnek: Zîbâ Dudu (Habbe Kadın’a) — A dostlar, damat bey gelin hanımı görür görmez sevincinden bayıldı. - 3) Parantez içinde yazılan tam anlamlı bir cümle ise cümlenin sonundaki nokta, soru veya ünlem işareti parantezi kapamadan konur.
Örnek: Bugünkü medeniyet yolunda ilerleyişimiz (Daha önceki Müslüman Türk medeniyetlerini düşünün.) pek de büyük bir ilerleme olmasa gerek. - 4) Alıntılarda, başta, ortada ve sonda alınmayan kelime ve bölümlerin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınabilir.
Örnek: ‘‘Aşk geçici, evlilik ise daimîdir. (…) En eski edebiyattan en yenisine kadar, her dilde, şiirin konusu zevce değil sevgilidir, hayaller ve semboller, hep sevgilinin süzgün gözleri ve karanlık kirpikleri etrafında pervaneler gibi uçuşur.’’ - 5) Cümle içinde kullanılan ara sözlerin veya cümlelerin başına sonuna konur.
Örnek: Uzmanların yaptığı araştırmaya göre obezite (ki Türkiye’de hızla gelişiyor), dünyanın önümüzdeki 15 yıl içindeki en büyük sorunu olacak. - 6) Söze alay etme, hafife alma, küçümseme, inanmama, kinaye anlamları katmak için ünlem işaretiyle birlikte kullanılır.
Örnek: İsteseymiş bu kitabı bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş.
– Enflasyonun nasıl düşeceğini bilmeyen ekonomi bilginlerimiz (!) var.
KESME İŞARETİ
- 1) Kurum ve kuruluş adları ve türemiş adlar dışında kalan özel adlardan sonra kesme işareti konur.
Örnek: Gül Baba’ya, Iraz Ana’nın, Türkiye Cumhuriyeti’ni, Allah’ın; Asya’nın, Marmara Denizi’nden; Hisar’dan, Boğaz’dan; Jüpiter’den, Venüs’ü; Çankaya Köşkü’ne, Kiralık Konak’ta, Sinekli Bakkal ’ı; Millî Eğitim Temel Kanunu’na. Medeni Kanun’un; Nihat Bey’e, Ayşe Hanım’dan gibi. - 2) Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur.
Örnek: 1985’ te, 8’inci madde, 2’ncikat; 7,65’lik, 9,65lik. - 3) Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur.
Örnek: a’dan z’ye kadar, b’nin m’ye dönüşmesi, Türkçede -lık ’la yapılmış sözler.
Not: Akım, çağ ve dönem adlarından sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz: Eski Çağın, Yükselme Döne minin, Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatına. - 4) Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz.
Örnek: Türklük, Türkçülük, Müslümanlık, Avrupalılaşmak, Konyalı, Mehmetler, Yakup Kadriler, Türklerin, Türkçenin, Müslümanlıkta, Polonyalıdan, Hristiyanlıktan, Atatürkçülüğün…
Not: Yabancı özel adların sonundaki çokluk ve yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
– Bordo’lu - 5) Unvanlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. Ayrıca kişi adlarından sonra kullanılan unvanlara gelen ekler de ayrılmaz.
Örnek: Sevinç Hanıma, Ender Beyden, Ali Efendinin, Cumhurbaşkanınca, Başbakanca, Türk Dil Kurumu Başkanına göre vb. - 6) Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır.
Örnek: TBMM’nin, TDK’nin, BM’de, ABD’de, TV’ye…
Not: Kısaltmaya getirilen ekler kısaltmanın okunuşuna göre yazılır. - 7) Metre (m), litre (l), kilometre (km) şeklindeki kısaltmalardan sonra kesme işareti kullanılır.
Örnek: Ankara-İstanbul yolunun 300 km’lik kısminin yapımı bitmişti. - 8) Gazete ve dergi başlıklarına ek getirilmişse kesme işareti ile ayrılır.
Örnek: Anayasa’yı, Resmi Gazete’de
Not: Özel isim satır sonunda bitmiş, aldığı eki yazacak yer kalmamışsa o zaman kesme işareti özel ismin sonundaki yerine konur, ismin sonuna gelen ek diğer satırın basına yazılır, ancak birleştirme işareti özel ismin bulunduğu satırın sonuna konmaz. Kesme işaretinin konması yeterlidir.
– Dün İstanbul’ dan geldi.
TIRNAK İŞARETİ (‘‘’’)
- 1) Doğrudan alıntıları göstermek için kullanılır. Bir yazıda başkasından söz alınıp kullanılacaksa olduğu gibi aktarılan başkasının sözünün basma ve sonuna konur.
Örnek: ‘‘Birazdan atlılar Çiftekoyaklar’in başına varıp beklerler.’’ diye düşündü.
Not: Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır:
‘‘İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!’’ diyorlar. (Yahya Kemal Beyatlı) - 2) Vurgulanmak istenen sözleri göstermek için kullanılır:
Örnek: Var mı böyle bir zaman, adı ‘‘şimdi’’ olan?
– Onların mutluluk kaleleri benim gibi ‘‘gerçekçiler’’ tarafından yıkılamayacak kadar sağlamdı. - 3) Söylendiği şekilde yazıya aktarılmayan kişilerin sözleri tırnak içine alınmaz.
Örnek: Atatürk Türk olmanın mutluluğunu belirtmiştir. - 4) Bibliyografik künyelerde makale adları tırnak içinde verilebilir.
Örnek: Erlat, Jale (1996) ‘‘Emilie du Chatelet ve Mutluluk Düşüncesi’’, Frankofoni, 11:139-150. - 5) Parça içinde geçen edebî eser isimleri, bilimsel yayınların isimleri de özellikle birkaç kelimeden oluşuyorlarsa tırnak içinde gösterilirler.
Örnek: ‘‘Çalıkuşu’’, ‘‘Otuz Beş Yaş’’ - 6) Tırnak içinde yazılan başlıklardan sonra kesme işareti kullanılmaz.
Örnek: ‘‘Han Duvarlarım okudunuz mu?’’
Not: Tırnak içinde aktarılan sözün de içinde başka bir aktarma varsa o zaman söz içindeki aktarma tek tırnak içinde yazılır.
– Annesi oğluna, ‘‘Babana git, sana ‘Neden gelmedin’ diye sorarsa annem göndermedi dersin,’’ dedi.
KISA ÇİZGİ (-)
- 1) Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna heceleri ayırmak için konur.
Örnek: Bitişik yazılan kelimelerde de bu kurala uyulur: ba-şöğ-ret-men, il-ko-kul, Ka-ra-os-ma-noğ-lu.
Not: Satır sonunda, yer kalmadığı için yarım kalan kelimelerin bölünmüş olduğunu, yani devamının altta olduğunu göstermek için satır sonunda kullanılır. Bu görevde kullanılınca birleştirme çizgisi denir. Ayırmada satır sonunda ve satır başında tek harf bırakılmaz ve kesme işareti satır sonuna geldiğinde yalnız kesme işareti kullanılır; ayrıca kısa çizgi kullanılmaz.
Örnek: Tokat’tan… - 2) Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır.
Örnek: Burada Nietzche‘nin büyük buluşu, Dionysos-Apollon karşılaşması -yahut birleşmesi- tekrar kendiliğinden ortaya çıkar. (A. H. Tanpınar) - 3) Kelimeler arasında “-den…-a, ve, ile, ila, arasında” anlamlarını vermek için kullanılır: Türkçe-Fransızca Sözlük, Ankara-İstanbul uçak seferleri, Türk-Alman ilişkileri, Fen-Edebiyat Fakültesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, 09.30-10.30, Beşiktaş-Fenerbahçe karşılaşması, 2009-2010 öğretim yılı…
- 4) Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasına konur.
Örnek: İkinci dünya savaşı (1939-1945) tam altı yıl sürmüştür. - 5) Bazı yabancı sözcüklerde ve Türkçeye sonradan giren Arapça-Farsça sözcüklerde de kullanılır.
Örnek: anti-virüs, by-pass, saat-nâme, servet-i fünûn… - 6) Matematikte ‘çıkarma işareti’ (-) olarak kullanılır.
Örnek: 14-5 = 9 - 7) Bazı terimlerle kuruluş adlarında kullanılır.
Örnek: isim-fiil, zarf-fiil, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi… - 8) Adreslerde semt ile şehir ismi arasına konur.
Örnek: Tarsus – MERSİN
UZUN ÇİZGİ – KONUŞMA ÇİZGİSİ (–)
- 1) Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir. Karşılıklı konuşmalarda konuşmanın ve konuşmacının değiştiğini belirtmek için cümlelerin başında (satır başında) kullanılır.
Örnek: Bir hikâye müsveddesi, Panco’nun bir resmi, bir kalemi daha.
— Nüfus kâğıdın yok mu senin?
— Ne iş yaparsın?
— Yazı yazarım. - 2) Çizgiden önce konuşan kişinin isimleri de yazılabilir.
Örnek: Nöbetçi — Kimsin?
Nöbetçi — Parola nedir?
Çavuş — Senin çavuşun. - 3) Karşılıklı konuşma şeklinde olmayan sözler de konuşma çizgisi ile verilebilir.
Örnek: — Bana izin veriniz gideceğim, dedi.
EĞİK ÇİZGİ (/)
- 1) Yan yana yazılması gereken durumlarda mısraların arasına konur.
Örnek: Memleket isterim /Yaşamak sevmek gibi gönülden olsun; /Olursa bir şikâyet ölümden olsun. (Cahit Sıtkı Tarancı). - 2) Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur.
Örnek: Laleli Sokak, 5/10 Kavaklıdere/ANKARA - 3) Bir yazıda sözcüğün her iki anlama da gelebileceğini vurgulamak için kullanılır.
Örnek: Diyelim bazılarını da analar babalar bağırlarına basmışlardı, ama, ortada dönen para/sızlık göz önündeydi. - 4) Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır.
Örnek: -a/-e, -an /-en, -lık /-lik, -madan /-meden. - 5) İngilizce-Türkçe veya başka dillerden Türkçeye çeviri yapıldığında kullanılır.
Örnek: Edebiyat Fakültesi Dergisi/Journal of Faculty of Letters - 6) Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.
Örnek: 18/11/1969, 15/IX/1994.