Hazırlayan: Muhammed Akaydın
Türkiye, tarihi boyunca hep bir sivil anayasa özleminde oldu ama bu, biraz da darbe kültürümüzden olsa gerek bir türlü nasip oldu memleketimize… Her darbede yeni gelen darbecilerin yaptığı Anayasalarla idare edilen memleketimiz en son bunu 1982 yılında yaşadı. 1982 yılından bu yana sürekli tartışıldı durdu Sivil Anayasa özlemi… Günümüze kadar da bir türlü konsensus sağlanamadı. Bunun nedenleri arasında hem AK Parti iktidarına kadar olan koalisyon hükümetleri hem de Ak Parti iktidarı ile gelen muhalefetin sırf muhalefetini sayabiliriz.
Bu dosyada Anayasa değişiklik paketinin meclise gelişini, değişiklik paketin tamamını ve 1982 yılından günümüze Anayasada yapılan değişikliklerinin tamamını bulabilirsiniz…
1) Anayasa Değişiklik Paketi Mecliste
26 maddelik Anayasa değişiklik paketini AK Parti Grup Başkanvekili Bekir Bozdağ bugün TBMM Başkanı Mehmet Ali Şahin‘e sundu.
Teklif 26 Maddeden Oluşuyor
TBMM Başkanı Mehmet Ali Şahin‘e sunulan Anayasa değişiklik teklifi 26 maddeden oluşuyor. Maddelerden birisi geçici 3 maddeyi kapsıyor.
Teklifte, Anayasa’nın 10, 20, 23, 41, 51, 53, 54, 69, 74, 84, 94, 125, 128, 129, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 156, 159. ve 166. maddelerinde değişiklik öngörülüyor. Teklifle, geçici 15. madde yürürlükten kaldırılması da yer alıyor.
Anayasa değişikliği teklifinin yürürlük maddesinde, halkoyuna gidilmesi durumunda teklifin tümüyle oylanması öngörülüyor.
Bekir Bozdağ, paketi meclis başkanlığına sunduğunda görüşlerini şöyle ifade etti: ”Dileğimiz o ki Anayasa Komisyonunda ve Genel Kurul çalışmaları sırasında, hem Mecliste grubu bulunan, bulunmayan siyasi partilerimizin hem bağımsız milletvekillerimizin, hem de sivil toplum örgütlerimizin ve konuya ilgi gösteren herkesin pozitif katkı sunmak suretiyle bu değişikliklerin iyileştirilerek, olgunlaştırılarak Meclisten geçmesidir. Teklif milletimiz, ülkemiz için hayırlı olsun. Demokrasinin, hukukun standartlarını yükselten, bireysel hakları daha güvence altına alan, sendikal hakları genişleten düzenlemeler içermektedir.”
2) Anayasa Değişiklik Paketinin Tamamı
İşte size yıllardır tartışılan ve nihayet meclise gelen Anayasa değişiklik paketinin tamamı… Bundan sonra çok sıcak gelişmelere şahit olacağımız kesin… Haydi hayırlısı…
Madde (1): Anayasanın "Kanun Önünde Eşitlik" başlıklı 10. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Maddenin, "kadınlar ve erkekler eşik hakları sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür" şeklindeki 2. maddesine, "Bu maksatla alınacak tedbirler, eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar ve engelliler gibi özel süratle korunması gerekenler için alınacak tedbirler, eşitlik ilkesine aykırı sayılamaz" hükümleri ekleniyor.
Madde (2): Anayasa’nın, "özel hayatın gizliliği" başlıklı 20. maddesinde değişiklik öngörülüyor.
Maddeye, "Herkes kendisi ile ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak, kişinin kendisi ile ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızası ile işlenebilir" hükmü ekleniyor.
Madde (3): Anayasa’nın "seyahat hürriyeti" başlıklı 23. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Buna göre, "vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle ve hakim kararına bağlı olarak sınırlandırabilecek."
Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları
Madde (4): Anayasa’nın "Ailenin Korunması" başlıklı 41. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Maddenin başlığı, "Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları" şeklinde değiştiriliyor. Maddeye, çocukların korunması konusunda hükümler ekleniyor. Maddeye eklenen hüküm şöyle:
”Her çocuk, yeterli himaye ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça ana ve babası ile kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. Devlet, her türlü istismara karşı, çocukları koruyucu tedbirleri alır.”
Sendikalara Özgürlük
Madde (5): Anayasa’nın "Sendika Kurma Hakkı" başlıklı 51. maddesinin son fıkrası yürürlükten kaldırılıyor. Böylece, bir kişinin aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olmasının yolu açılıyor.
Madde (6): Anayasa’nın 53. maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre, memurlara ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı tanınıyor. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde taraflar, Uzlaştırma Kuruluna başvurabilecek, kurul kararları kesin ve toplu sözleşme hükmünde olacak. Toplu sözleşmenin emeklilere yansıtılmasının yolu da açılıyor.
Madde (7): Anayasa’nın "grev hakkı ve lokavt" başlıklı 54. maddesinde değişiklik yapılıyor. Grev esnasında greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu grev uygulanan iş yerinde sebep oldukları maddi zarardan sendika sorumlu tutulamayacak. Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grevi ve lokavtı, genel grev ve lokavt, iş yeri işgali, iş yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişlere ilişkin yasaklar kaldırılıyor.
Anayasa Mahkemesi Kapatma Kararı Veremeyecek
Madde (8): Anayasa’nın, "siyasi partilerin uyacakları esaslar" başlıklı 69. maddesi değiştiriliyor.
Buna göre, siyasi partilerin mali denetimi Sayıştay tarafından yapılacak.
Siyasi partiler hakkında kapatma davası, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı‘nın talebi üzerine, TBMM‘de grubu bulunan her siyasi partinin 5’er üye ile temsil edildiği ve Meclis Başkanı‘nın Başkanlığında oluşturulacak komisyonun üye tam sayısının üçte 2 çoğunluğu ve gizli oyla vereceği izin üzerine açılacak dava sonucunda Anayasa Mahkemesince karara bağlanacak. Komisyonun kararları, yargı denetimi dışında olacak. İzin talebinin Meclise ulaşmasından itibaren 30 gün içinde komisyon oluşturulacak ve komisyon kararını izin talebinin Meclise ulaşmasından itibaren en geç 60 gün içinde verecek. Meclisteki siyasi parti gruplarınca izin talebiyle ilgili görüşme yapılamayacak, karar alınamayacak.
Anayasa Mahkemesi, kapatma kararı veremeyecek, fiilin ağırlığına göre partinin devlet yardımından kısmen veya tamamen yoksun bırakılmasına karar verilecek.
Ombudsman
Madde (9): Anayasa’nın "dilekçe hakkı" başlıklı maddesinde değişiklik yapılıyor.
"Kamu denetçiliği" (ombudsman) kurumu oluşturuluyor.
Kurum, TBMM Başkanlığına bağlı olarak kurulacak ve idarenin işleyişi ile ilgili şikayetleri inceleyecek. Kamu başdenetçisi, TBMM tarafından gizli oyla ve 4 yıl için seçilecek.
Milletvekilliğinin Düşmesi
Madde (10): Anayasa’nın "milletvekilliğinin düşmesi" başlıklı 84. maddesinin son fıkrası yürürlükten kaldırılıyor.
Buna göre, kapatma davasının kaldırılmasına paralel olarak, milletvekilliğinin düşürülmesi uygulaması da kaldırılıyor.
Madde (11): Anayasa’nın, TBMM’nin Başkanlık Divanının oluşumunu düzenleyen 94. maddesinde değişiklik yapılıyor. Seçim süresinin 5 yıldan 4 yıla indirilmesi nedeniyle Başkanlık Divanının 2. dönem görev süresi konusunda düzenleme yapılıyor. Buna göre, Başkanlık Divanı 2. devre, dönemin sonuna kadar görev yapacak. Mevcut düzenlemede, Başkanlık Divanının 3 yıl için görev yapması öngörülüyor.
YAŞ Kararları
Madde (12): Anayasanın, "Yargı Yolu" başlıklı 125. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Yüksek Askeri Şura kararlarına yargı denetimi getiriliyor.
Yargı, bu yetkiyi, idari eylem ve işlemin hukuka uygunluğunun denetimiyle sınırlı kullanacak, yerindelik denetimi yapamayacak.
Madde (13): Anayasa’nın devlette memur çalıştırılmasına ilişkin hükümler içeren 128. maddesine, memurlara tanınacak olan "toplu sözleşme hakkı" yansıtılıyor.
Madde (14): Memurların disiplin kovuşturması konusunda hükümler getiren 129. maddede değişiklik yapılarak, uyarma ve kınama cezaları da yargı denetimine açılıyor.
Madde (15): Anayasa’nın "Hakimler ve Savcıların Denetimi" başlıklı 144. maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre, adalet müfettişleri, sadece savcıları ve adalet hizmetlerini idari görevleri yönünden araştırabilecek, inceleyebilecek ve soruşturabilecek. Bu görevi, hakim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler de yapabilecek.
Askeri Yargı
Madde (16): Anayasanın, "Askeri Yargı" başlıklı 145. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Buna göre, askeri mahkemeler, asker kişilerin sadece askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri askeri suçlara ait davalara bakmakla görevli olacak. Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar, her durumda adliye mahkemelerinde görülecek. Siviller, savaş hali dışında askeri yargıda yargılanamayacak.
Anayasa Mahkemesinin Yapısı
Madde (17): Anayasa Mahkemesinin kuruluşunu düzenleyen 146. maddede de değişiklik öngörülüyor. Buna göre, halen 11 asıl 4 yedek üyeli olan Anayasa Mahkemesi, taslaktan farklı olarak 17 asıl üyeden oluşacak. Taslakta bu sayı 19 olarak öngörülüyordu.
TBMM, 2 üyeyi, Sayıştay Genel Kurulunun gösterdiği 3’er aday arasından; 1 üyeyi baro başkanlarının avukatlar arasından göstereceği 3 aday arasından gizli oylamayla seçecek. Cumhurbaşkanı; 3 üyeyi Yargıtay, 2 üyeyi Danıştay, 1 üyeyi Askeri Yargıtay, 1 üyeyi Askeri Yüksek İdare Mahkemesince gösterilecek 3’er aday içinden; 3 üyeyi ise YÖK‘ün kendi üyesi olmayan yüksek öğretim kurumları öğretim üyeleri arasından göstereceği 3’er aday içinden seçecek. Böylece, Cumhurbaşkanı taslaktan farklı olarak Askeri Yargıtay‘dan üye seçmiş olacak.
Cumhurbaşkanının direkt olarak seçeceği üye sayısı taslaktakinden farklı olarak düşürülüyor. Taslakta, Cumhurbaşkanının 7 üyeyi direkt olarak seçmesi öngörülüyordu. Teklifte bu sayı 4’e indiriliyor. Buna göre, Cumhurbaşkanı bu 4 üyeyi; üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, 1. sınıf hakim ve savcılar ile Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçecek. Taslakta yer alan, Cumhurbaşkanının 2 üyeyi yüksek öğrenim görmüş, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları arasından seçmesinden vazgeçildi.
Anayasa Mahkemesinin 3 daireden oluşması yönünde taslakta yer alan düzenlemeden de vazgeçiliyor. Yüksek Mahkeme, iki bölüm ve Genel Kurul olarak çalışacak. Anayasa Mahkemesi üyeleri, gizli oyla bir başkan ve iki başkanvekili seçecek. Süresi bitenler yeniden seçilebilecek.
Madde (18): Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev sürelerini düzenleyen 147. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Buna göre, Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresine limit getiriliyor. Üyeler, 12 yıl için seçilecek. Bir kişi ikinci kez üyeliğe seçilemeyecek. Bir kişi, 12 yıldan önce yaş sınırını doldurursa emekliye ayrılacak.
Yüce Divan Yargılaması
Madde (19): Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerini düzenleyen 148. maddesinde değişiklik yapılarak, kişisel başvuru hakkı tanınıyor. Bireysel başvurunun taslakta öngörülen, "anayasa şikayeti" ile sınırlı olması uygulaması kaldırılarak, bireysel başvuru hakkı genel tutuluyor.
Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları ve Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanacak. Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucu verdiği kararlar kesin olacak.
Herkes, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki Anayasal hak ve özgürlüklerden birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla ve kanun yollarının tüketilmiş olması şartıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilecek. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamayacak.