Star sanatın Alev Alatlı yorumu…
Alev Alatlı, Cumhurbaşkanlığı Kültür Sanat Büyük Ödülleri’nde Edebiyat dalında sunulan ödülünü alırken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a hitaben; “Bugün George Orwell olsa sizi ayakta alkışlardı” dedi. Tabii cümlenin öncesi de var…
Alev Alatlı, Erdoğan’ın Birleşmiş Milletler’e yönelik Türkiye’deki 2 milyona yaklaşan Suriyeli misafiri/mültecileri emsal alarak kullandığı ‘Dünya 5’ten büyük’ ifadesini hatırlattı. Erdoğan’ın bu “5” söylemi Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeleri ABD, Rusya, Çin, Fransa ve İngiltere’yi kapsıyor.
Bu beş üyeden biri bile “hayır” dediğinde, BM’yi oluşturan 193 ülke durum ve şartlar ne olursa olsun BMGK kararı alamıyor… Pek çok örnek var ama BMGK konusunda biri çok ayrıdır:
BM karar alana kadar
Sömürgeci Belçika, Afrika ülkesi Rwanda’da artık çıkaracak maden bırakmayıp 1994 yılında ayrıldığında, sadece burunlarının şekli değişik veya sadece evinde 10’dan fazla inek var diye halk Tutsi ve Hutu olarak ikiye bölünmüştü. BMGK’da anlaşmaya varılana kadar geçen 100 günde tam bir milyon insan öldürüldü. BM, Rwanda’ya girdiğinde sadece cesetleri topladı.
Alev Alatlı, Cumhurbaşkanı Erdoğan’a, BM çıkışından dem vurup George Orwell’den örnek verdiğinde; akla ister istemez Orwell’in 1984 adlı romanı geldi. Ki aslında Orwell’in Hayvan Çiftliği de pekâlâ düşünülebilirdi… Peki, neden 1984?
1984, özetle; her şeyin bir üst akılca gözlendiği, insanların mercek altında olduğu ve her şeyin tek tipe indirgendiği distopik bir iklimde geçer. 1947-48’de yazılan ve edebi derinlik ile yaratıcılık sınırının genişliği bakımından modern klasiklerin başında yer alan kitap, hem komünizme hem de sömürgeye karşı çıkış olarak büyük tartışma kopardı.
Bir başka gücü ve özelliğiyse, Orwell’ın çok az edebiyatçının sahip olabildiği bir unvanı 1984 romanı ile yakalamasıdır… Dünya düşünce tarihine ve günümüzün süper teknolojik çağına “Big Brother/Büyük Birader” kavramını armağan etti Orwell. Bugün bu kavram, tüm teknolojik imkânları ve gelişmeleri tekelinde bulunduran ABD için kullanılıyor. Wikileaks ve Edward Snowden belgeleri, ABD’nin açılmış uyarısı vermeden tüm e postaları ve kriptolular dahil tüm telefon görüşmelerini okuyup dinlediğini gösteriyor. Televizyonun bile Marslı muamelesi gördüğü 70 yıl öncesinden teknolojinin geleceğini görerek ‘her şeyi izleyen gözü’ yazan edebiyatçının ve edebiyatın gücü Big Brother kavramıyla ortaya çıkıyor..
Küresel vesayete başkaldırı
Alev Alatlı,” Orwell olsa ayakta alkışlardı” ifadesini kendisi daha geniş açıklar. Ama ‘Orwell / Erdoğan / dünya 5’ten büyük’ ifadelerini yan yana koyunca, bu ifadenin küresel vesayete başkaldırıdan söylendiği ilk ihtimal… Gerçi konuşması 1984’e mal edildi ama dediğimiz gibi Hayvan Çiftliği de akla gelebilirdi…
Değil mi ki, insanlara mal olmak istemeyen hayvanlar ayaklanırken, domuzlar tüm çiftliği yöneten zekâya sahip olarak gittikçe insanlaşıp iki ayak üstünde dururlar… Orwell, Hayvan Çiftliği’nde düzeni kim değiştirirse, değiştirmeye kalkarsa ister istemez değiştirdiği düzenle uyumlu bir başkaldırı yaşayacağını söylüyordu… Bugün yeryüzü coğrafyası iki yüzden fazla devlete bölünmüşken, mayınlı sınırlar kadar psikolojik sınırlara da itirazlar yükseliyor. En azından Erdoğan sadece tek söylemiyle değerlendirilirse ‘Dünya 5’ten büyük’ sözüyle haklı. Asıl soru ise, Orwell bu işe ne derdi? Sanırım, romanlarını düşününce: “Küresel vesayete başkaldırın” derdi. Evet. Kesinlikle bunu derdi…