Osmanlı bürokrasisi, ülke kaynaklarının tüm millete din, dil ve ırk ayrımı yapmaksızın eşit bir biçimde paylaştırılmasına azami düzeyde dikkat etmişti. Bu adil sisteme bir de vakıf müesseselerinin eklenmesi Osmanlı Devleti’ni, halkının kamu hizmetlerinden en üst düzeyde yararlandığı bir ülke haline getirmişti. Bir İslam devleti hüviyetine sahip olan Osmanlı, bahsedilen bu özelliği ile başlı başına bir ‘Vakıf Medeniyeti’ydi…
Star’ın haberine göre, Osmanlı’da yönetici zümre dışında saray kadınlarının da birçok vakıf müessesinin kurulmasına vesile olduğu bilinen bir husustur. Şahsi servetlerini hayır işleri için harcayan hanım sultanların tek gayesi, Allah’ın rızasını kazanıp bir hayır duası alabilmektir. Bu hanım sultanlara birkaç örnek verelim…
Selçuk Hatun: Sultan Çelebi Mehmet’in kızı olan Selçuk Hatun, Bursa ve İstanbul’da yaptırdığı hayratlarla tanınmıştır. Selçuk Hatun Edirne’de bir mescit, Bursa’da küçük bir mescit, Nilüfer Çayı üzerinde bir köprü ve İstanbul Aksaray’da da ahşap çatılı taş minareli bir cami yaptırmış.
Hafsa Sultan: Yavuz Sultan Selim’in eşi Kanuni Sultan Süleyman’ın annesi. Kanuni’nin şehzadeliği döneminde Manisa’ya, halkın her türlü ihtiyacını karşılayabileceği eksiksiz harika bir külliye yaptırmış. Hafsa Sultan’ın bunun dışında Urla’da yaptırdığı küçük bir mescidi de bulunmakta.
Mihrimah Sultan: Kanuni Sultan Süleyman’ın kızı Rüstem Paşa’nın eşi. Kendi adıyla biri Üsküdar’da diğeri Edirnekapı’da olmak üzere iki külliyesi bulunuyor. Yalnız bu külliyelerin bizzat kendisi tarafından mı yoksa onun adına başkası tarafından mı yaptırıldığı hala kesin olarak aydınlatılamadı.
Ayrıca Mihrimah Sultan, Mekke’deki daha önce Abbasî Halifesi Harun Reşid’in zevcesi Zübeyde Hanım tarafından yaptırılan Ayn-ı Zübeyde su yolunu da yeniden ihya etmiş.
Şah Sultan: Yavuz Sultan Selim’in kızı, Kanuni Sultan Süleyman’ın kız kardeşi. Kocamustafapaşa’da Ese (İsa) kapısı mevkiinde ve Eyüp Bahariye’de adını taşıyan camiler inşa ettirmiş. Ayrıca Bahariye Mevlevihanesi’ne yeni derviş hücreleri ekletmiş, bir de sıbyan mektebi yaptırmış.
Hürrem Sultan: Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi. Kızı Mihrimah Sultan ile birlikte pek çok hayrat yaptırmış. İstanbul’da yaptırdığı Haseki Külliyesi en meşhur olanı. Sultanahmet meydanında bulunan hamamlar da Hürrem Sultan’ın eseri. Ayrıca Ayasofya Camii civarında yoksullar için bir mutfak, Edirne’nin muhtelif yerlerine çeşme, Kastamonu Uzunköprü’de yine Haseki Sultan adıyla bir kervansaray ve cami, Mekke ve Medine-i Münevvere’de birer imaret ve ölmeden bir yıl önce de Kudüs’te Haseki Sultan imaretini yaptırmış.
Nurbanu Sultan: Sultan II. Selim’in eşi. Nurbanu Sultan, Üsküdar’da Atik Valide Sultan (Vâlide-i Atik) adıyla bir külliye inşa ettirmiş. Ayrıca külliyesi için üç değişik kaynaktan getirttiği sudan, civardaki diğer cami, imaret ve çeşmeler de nasiplenmiş.
Safiye Sultan: Sultan III. Murat’ın eşi. Oğlu III. Mehmet’in saltanatı zamanında Eminönü’nde Yeni Cami’yi yaptırmaya başlamış lakin oğlunun ölümünden sonra inşaat yarıda kalmış. Camiyi bitirmek IV. Mehmet’in annesi Turhan Sultan’a nasip olmuş.
Kösem Sultan: Sultan I. Ahmet’in eşi, Sultan IV. Murat’ın da annesi. Üsküdar’da Çinili Cami yaptırdığı eserlerin başında gelir. Bunun dışında İstanbul’un birçok yerine çeşme ve Anadolu Kavağı’na da bir mescit yaptırmış. Mekke ve Medine’ye gönderdiği yardımların yekûnu da oldukça büyük.
Gülnûş Emetullah Sultan: Sultan IV. Mehmet’in eşi. Mekke’ye Haseki imaretini yaptıran Gülnûş Sultan’ın hac yolu üzerinde birden fazla çeşme yaptırdığı biliniyor. Oğullarından Sultan II. Mustafa annesi için Galata’da bir cami inşa ederken diğer oğlu Sultan III. Ahmet de yine annesi adına Üsküdar’da Yeni Valide Camii’ni (Cedîd Valide) yaptırmış.
Zeynep Sultan: Sultan III. Ahmet’in kızı. Gülhane Parkı karşısına adını taşıyan bir camii, bir sıbyan mektebi, bir sebil ve bir de çeşme yaptırmış.
Mihrişah Sultan: Sultan III. Selim’in annesi. En bilinen eseri Eyüp’teki Mihrişah Sultan Külliyesi. Kendi türbesi de bu imaretin yanı başında. Bunun dışında Halıcıoğlu’ndaki Mihrişâh Valide Sultan Camii, Levent ile Hasköy Lağımcılar kışlalarında birer camii ve İstanbul’un pek çok yerinde çeşmeler inşa ettirmiş.
Bezm-i Âlem Valide Sultan: Sultan II. Mahmut’un eşi, Sultan Abdülmecid’in annesi. Servetinin büyük bir kısmını hayır işlerine adamış. “Bezm-i Âlem Gureba-i Müslimin” adıyla fakirler için bir hastane vakfetmiş. Ayrıca bugün Cağaloğlu Anadolu Lisesi olarak bilinen Valide Mektebi de yine Bezm-i Âlem Valide Sultan tarafından yaptırılmış.
Pertevniyal Vâlide Sultan: Sultan Abdülaziz’in annesi. Yaptırdığı eserlerin başında Aksaray’da kendi adını taşıyan cami geliyor. Ayrıca Karagümrük’te, Defterdar’da ve Şehremini’de de yaptırdığı çeşmeler bulunuyor.