Secde de namazın bir rüknü olduğundan farzdır. Namaz kılan kimse, rükûdan sonra secdeye varır. Rükûdan doğrulduktan sonra yere kapanarak iki dizi üzerinde ellerine dayanarak alnını ve bumunu (yüzünü) iki eli arasında yere veya yere bitişik bir şey üzerine koyar. Yüce Allah’a tazimde bulunur. Bu şekilde secde, her rekatta ikişer defa arka arkaya yapılır.
Namazda secde için alın yere koyulduğu halde burun yere konmasa, secde yine caiz olur; fakat böyle bir secde özür bulunmayınca mekruhtur. Aksine olarak burun yere konur da alın konmazsa, özür olmadığı takdirde imam Azam’a göre kerahetle caiz olur. İki imama göre özürsüz böyle bir secde caiz olmaz.
Bir özre dayanarak da olsa, yanak ve çene ile secde yapılmaz. Alın ve burunda secde etmeye engel bir özür bulunursa, ima ile secde yapılır.
Secdede elleri ve dizleri yere koymak her halde farz değildir, sünnettir. Fakat İmam Züfer, İmam Şafiî ve İmam Ahmed’e göre farzdır.
İki ayağın veya bir ayağın parmakları yere konmadıkça secde caiz değildir. Tercih edilen görüş budur. Bir ayağın yalnız bir parmağını veya ayağın yalnız üstünü yere koymak kafi gelmez.
Secde edilecek yer, ayakların konduğu yerden eğer yarım arşın (on iki parmak) mikdarı yükseklikte olursa, secde caiz olur, daha fazla yüksek olursa caiz olmaz.
Kalabalıktan veya başka bir özürden dolayı dizler üzerine secde caizdir. Yine kalabalıktan dolayı aynı namazı kılanların birbiri arkasına secde etmeleri de caizdir.
Bir kimse, başındaki sarığın büklümü üzerine veya elbisenin fazla kısmı üzerine secde ettiği takdirde, eğer bunlar temiz bir şey üzerine konulmuş olur ve sarığın büklümü de alna bitişik bulunursa secde caiz olur, değilse olmaz. Her halde yerin sertliğini duymak da gerekir. Bu sertliğin duyulmasına engel olacak pamuk ve benzeri bir şey üzerine secde edilemez.
Atılmış yün ve pamuk, saman ve kar gibi bir şey üzerine secde edildiği takdirde, eğer bunların boşlukları kaybolur da sertleşirlerse, üzerlerine secde caiz olur. Fakat bunların içinde yüz kaybolup sertlikleri duyulmazsa ve yüz yere inip kararlaşmazsa secde caiz olmaz.
Çuval içinde bulunan buğday, arpa, pirinç ve darı gibi ürünler üzerine secde yapılabilir. Fakat çuval içinde bulunmayan buğday ve arpa üzerine secde yapılabilirse de, darı gibi kaypak şeyler üzerine secde yapılamaz.
Ufak bir taş üzerine secde edilemez. Fakat alnın çoğu bu taş ile beraber yere değecek olursa caiz olur.
Bir özür olmasa dahi, yere serilmiş olan herhangi temiz bir şey üzerine secde edilebilir. Yerin pis olması zarar vermez, o yerin pis kokusu veya pisliğin rengi gibi bir eseri bulunmamak şartı ile… O kadar var ki, böyle bir şeyin yere serilmesi, ya sıcaktan, ya soğuktan korunmak veya elbiseyi toz-topraktan korumak için olmalıdır. Yoksa yalnız alnı topraktan korumak için olursa, kerahet işlenmiş olur.
(İmam Malik’e göre, kilim, keçe, posteki gibi, yer cinsinden olmayan bir şey üzerine secde edilmesi mekruhtur.)
Sıcaktan veya soğuktan korunmak gibi bir özürden dolayı, temiz yer üzerine konulacak iki el üzerine secde edilebilir.
Üzerinde namaz kılınacak bir sergi, eğer temiz bir elbise ise, yukarı tarafını aşağıya getirip etekleri üzerine secde etmelidir. Çünkü böyle yapmak, tevazuya daha yakındır.
Farz olan rükû ve secde rükünlerinin yerine getirilmiş olması için, rükû ve secde denilebilecek kadar o vaziyetlerde durmak yeterlidir; muhakkak üçer kez tesbih okunacak mikdar beklemek farz değildir. Fakat rükû ve secdede sünnet mikdarı en az üçer kere tesbih okumaktır. Orta derecesi beş tesbih ve yüksek derecesi de yedişer tesbih okumaktır. Yalnız başına namaz kılan daha çok tesbih yapabilir. Fakat imam olan kimse, cemaatin rızası bulunmadıkça üçten fazla tesbihte bulunmamalıdır; çünkü cemaatı usandırmak ve kaçırmak uygun değildir.
Rükû’da tesbih: “Sübhane Rabbiye’l-Azîm”dir. (1)
Secdedeki tesbih de: “Sübhane Rabbiye’l-Alâ”dır. (2)
Her rekatta iki secde yapılır. Bunlardan biri kasden terk edilse namaz bozulur. Yanılarak terk edilirse, namazdan sonra hatıra gelse bile, namaza aykırı bir iş yapılmamışsa hatırlandığı anda secdeye varılır ve ondan sonra son oturuş iade edilir ve sehiv secdesi yapılır. Sehiv secdesi bahsine bakılsın!
Secde, namazın en büyük bir rüknüdür. Secde, Yüce Allah’a gösterilen tevazu ve tazimatın en mükemmel alametidir. Bir hadîs-i şerîfde: “Kulun, Rabbına en yakın olduğu hal, secdeye varmış olduğu haldir. Artık secdede duayı çokça yapınız” buyurulmuştur. Çünkü secde hali, en ziyade küçülme ve teslimiyet hali olduğundan orada duanın kabulü umulur. Secdesiz bir namaz, namaz değildir. Mabudumuzun manevî huzurunda yerlere kapanarak saygısını arzetmek istemeyen bir insan, kulluk görevini terk etmiş, Yüce Allah’ın rahmetine kavuşma şerefinden yoksun kalmış olur.
Secde çeşitleri
Namaz secdesi dışında ‘şükür secdesi’ namazda yanılmanın karşılığı olarak ‘yanılma (sehiv) secdesi’ Kur’an’da secde âyetleri okunduğu zaman yapılan ‘tilâvet (okuma) secdesi’ gibi secde çeşitleri de bulunmaktadır.
Şükür Secdesi:
Şükür; nimeti bilip nimet vereni anmak ve övmek demektir. Şükür secdesi bir nimete kavuşmaktan veya bir sıkıntı ve musîbetten kurtulmaktan dolayı kıbleye yönelerek ve tekbir alınarak tilâvet secdesi gibi yapılan secdedir. Secdede Allah’a hamd ve şükür edilir tesbih edilir; daha sonra yine tekbir alarak ayağa kalkılır Ebu Bekre (ra)’den rivayete göre “Hz Peygamber (sas) sevindirici bir haber aldığı zaman veya kendisine bir müjde verildiği vakit secdeye kapanırdı.” Şükür secdesi müstahaptır
Tilâvet Secdesi: Tilâvet; okuma özellikle Kur’an okuma anlamına gelir. Kur’an’daki bir secde ayetini okuyan veya dinleyen müslümanın yapması gereken secdeye denilir. Kur’an-ı Kerim’de 14 yerde secde ayeti bulunmaktadır. Mushaflarda secde ayeti bulunan sayfaların kenarına bunu belirten özel bir işaret konulmuştur Kur’an’daki bu secde ayetleri şunlardır: 7/A’râf 206; 13/Ra’d 15; 16/Nahl (49-) 50; 17/İsrâ (107-)109; 19/Meryem 58; 22/Hacc 18; 25/Furkan 60; 27/Neml 25; 32/Secde 15; 38/Sâd 24; 41/Fussılet (37-)38; 53/Necm 62; 84/İnşikak21; 96/Alak 19) Hanefilere göre tilâvet secdesi vâcib; Şâfiî Mâlikî ve Hanbelîlere göre ise sünnettir. “Âdemoğlu secde âyetini okuyup secde edince şeytan ağlar ve ‘vay benim halime! Âdemoğlu secde etmekle emrolundu ve hemen secde etti; cennet onundur. Ben ise secde etmekle emrolundum ama secde etmekten kaçındımbundan dolayı cehennem benimdir’ diyerek oradan kaçar.” (S Müslim İman 35)
Secde ayetlerinin bir kısmında genel olarak müşriklerin yüce yaratıcının karşısında boyun bükmekten ve secdeetmekten kaçındıkları anlatılmakta bir kısmında ise mü’min muhataplar doğrudan secde etmekle emrolunmaktadır. Secde ayetlerinin bu içeriği göz önünde bulundurulursa bu ayetleri okuyan veya işiten kimsenin secde yapması hem emre itaat etmek hem de secde etmekten kaçınanlara tepki göstermek ve muhalefet etmek anlamına gelmektedir. Bu bakımdan tilâvet secdesiyle yükümlü olabilmek için her şeyden önce dinlenen ayetin secde ayeti olduğunun bilinmesi gerekir.
Sehiv Secdesi:
Sehiv; dalma gaflet etmebilmeyerek terk etme demektir. Sehiv secdesi ise yanılmak suretiyle namazın rükûnlarından birisini geciktirme halinde namazın sonunda yapılması gereken iki secde demektir. Namazın rükûnlarından (farzlarından) birinin namaz esnasında te’hir edilmesi (geciktirilmesi) veya vâciblerinden birinin terk veya te’hiri halinde son oturuşta yalnız tahiyyat okunduktan sonra selâm verilir daha sonra tekbirle secdeye varılarak namazdaki iki secde aynen tekrarlanır tahiyyat salli-bârik duâları okunduktan sonra selâmla namazdan çıkılır. Hanefilere göre vâcib diğer mezheplere göre sünnettir.