M. Mert Nayır
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
Kıdem tazminatı demek yılların emeği, alın teri demek. Az da olsa, çok da olsa her çalışanın sahip olduğu temel bir hak. Çalışma Bakanlığı her 10 çalışandan sadece ikisinin kıdeme hak kazandığını belirterek yeni bir sisteme olan ihtiyacı yıllardır gündeminde tutuyor.
Hükümet, yeni bir sistem ve bir tazminat fonu kurulması konusunda ısrarlı ve bu sefer kararlı. Bu konuda geçtiğimiz dönemlerde tartışmalar yapılmış, sendika ve işverenlerle ortak bir noktada buluşulamamış ve fon meselesi rafa kaldırılmıştı. Tartışmalar alevlenedursun, Çalışma Bakanlığı tarafların üzerinde mutabık olmadığı bir kıdem sisteminin kesinlikle hayata geçirilmeyeceğini belirtiyor.
Hedef, kıdem miktarını azaltmayan, işverenin ödeme kabiliyetini artıran, her çalışanın kıdemini garantileyen bir sistem kurmak.
İlk akla gelen sorular:
– Kıdem miktarı azalacak mı artacak mı?
– Fona sadece ilk defa sigortalı olanlar mı dahil edilecek?
– Kıdem fonu SGK primine mi ilave edilecek?
– İşten kendi isteğiyle ayrılanlar kıdem tazminatına yine de hak kazanabilecek mi?
– Evlenen kadın sigortalıyla askere giden erkek sigortalının kıdemi ne olacak?
– 15 yıldan önce kıdem tazminatı alınabilecek mi?
Kıdem tazminatı neden sorun?
– 13 milyon aktif sigortalı çalışandan sadece iki milyonu kıdem tazminatı alabiliyor, yüzde 70’i alamıyor.
– 100 işçiden sadece 15’i kıdem tazminatına hak kazanıyor.
– Kayıtdışılık nedeniyle 100 çalışandan 35’inin kıdem hakkı bulunmuyor.
– SGK sistemi incelendiğinde geçtiğimiz yıl 13 milyon çalışana karşılık 19 milyon çıkış bildirgesi yapılmış.
– Verilere göre çalışanının kıdem tazminatını vermek istemeyen işverenler onu bu haktan mahrum etmek için yılda 3-4 kez çıkışını gerçekleştiriyor.
– Çıkış bildirgelerinin yüzde 80’i bir yıldan az çalışan işçilere ait.
– Özellikle temizlik, güvenlik gibi taşeron firmalarda bu durum çok fazla yaşanıyor.
– Turizm, tarım ve inşaat gibi mevsimlik ve geçici işlerde çalışanların tazminat haklarından bahsedebilmek imkansız.
– İflas eden şirketlerde çalışanların kıdem tazminatları hayal olmuş durumda.
– Yönümüzü iş mahkemelerine çevirdiğimizde iş uyuşmazlığı davalarının yüzde 70’inin kıdem ve diğer yasal alacakların alınamaması nedeniyle açıldığını görülüyor.
Kıdem tazminatına fonlu çözüm geliyor
Bakanlık, özellikle 2017 yılı başında başlayan zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemi’nin getiri ve götürülerini test ettikten sonra kıdeme fonlu sistem çalışmalarını tamamlamış durumda.
Peki, sistem nasıl işleyecek?
– İşsizlik fonu gibi kıdem tazminatı fonu kurulacak. Her çalışanın bir fon hesabı olacak.
– İşveren, her çalışanı için taslak metinde geçen ancak oranı netleşmeyen yüzde 4’lük ilave bir primi kıdem tazminatı karşılığı olarak her ay fona ödeyecek.
– Kanunun yürürlük tarihinden itibaren ilk defa sigortalı olarak işe girenler zorunlu olarak yeni fon sistemine dahil olacak.
– Yeni sistemde çalışanlar kıdeminin yatıp yatmadığını ve ne kadar birikimi olduğunu takip edebilecek.
– Fonun garantörü devlet olacak ve kıdem konusunda işverenle çalışan karşı karşıya gelmeyecek.
– Mevcut uygulamada, 3 bin TL brüt maaşla çalışan bir personelin kıdem hesabı bir yıla karşılık 3 bin TL brüt üzerinden damga vergisi düşüldükten sonra 2 bin 985 TL olarak hesaplanıyor. Yeni sistemde yüzde 4’lük ilaveyle hesaplama yapıldığında aynı maaşla çalışan personelin kıdem fonunda yıllık 1 bin 440 TL toplanacak. İşte bu noktada devlet garantisi devreye girecek, fon getirileri ve devlet katkısıyla yine 30 günlük kıdem hesabına ulaşılması sağlanacak.
Kazanılmış haklar ne olacak?
Mevcut çalışanlar veya emekliliğine az zaman kalanlar isterlerse fona girmeyecek. Ancak, çalışanın geriye dönük haklarının korunması için işçiyle işverenin anlaşması halinde o güne kadarki kazanılmış kıdem hakkı fona aktarılabilecek.
Kıdem tazminatı gündemi inişli çıkışlı bir şekilde seyretmeye devam ediyor. Güzel bir amacı olsa da yöntemleri muallak olan kıdem tazminatıyla ilgili gelişmeleri kısa süre içinde göreceğiz.
Kariyernet-İK blog