Boğazlar rejimi, Türkiye Cumhuriyeti’nin ve Atatürk’ün kararlı tutumuyla İsviçre’nin Montreux kentinde 20 Temmuz 1936’da imzalanan sözleşmeyle Türkiye’nin isteği doğrultusunda değiştirildi ve Boğazlar’da Türk egemenliği sağlandı.
İsviçre’nin Montreux kentinde 22 Haziran’da başlayan konferans sonunda imzalanan sözleşmeyle İstanbul ve Çanakkale boğazlarını askersiz bölge kabul etmiş olan Lozan Antlaşması’nda değişikliğe gidildi.Konferansın toplanması, Türkiye’nin 10 Nisan günü Lozan Antlaşması’nı imzalamış olan devletlere birer nota göndererek, Boğazlar statüsünün yeniden düzenlenmesini istemesi üzerine gerçekleşti.
Boğazlar üzerinde Türk egemenliği kurulan konferansta, Türkiye’yi Dışişleri Bakanı Dr. Tevfik Rüştü Aras temsil etti. Sözleşmeyi Bulgaristan, Fransa, Japonya, İngiltere, Romanya, Sovyet Rusya, Yunanistan, Yugoslavya ile Türkiye imzaladı. Sözleşme, TBMM’de 31 Temmuz 1936’da onaylandı.
”Montreux Boğazlar Sözleşmesi”, sorunların barışçı yoldan çözümüne örnek gösterildi. Diplomatlar, ”Montreux politikası” deyimini, ortak barış politikası anlamına kullanmak alışkanlığı edindi.
-AA, HUSUSİ MUHABİRİYLE İZLEDİ-
Gazeteler, sözleşmenin imzalanışını, Anadolu Ajansının Montreux’deki ”hususi muhabiri”nin haberlerinden izledi. 21 Temmuz 1936 tarihli Ulus gazetesinin ”Fevkalade sayı”sında yer alan ”İmzadan Önce Montöpalas’ta” başlıklı haberde, AA muhabiri, otelin biraz sonra imza töreni yapılacak büyük salonundan izlenimlerini şöyle anlatıyordu:
”Montrö, 20 (Anadolu Ajansının hususi muhabirinden) – Biraz sonra Atatürk Türkiyesinin parlak bir zaferine daha sahne olacak olan Montöpalas Otelinin büyük salonundayım. Saat 22 de yapılacak imza merasimine daha zaman var.
Tarihi bir hadisenin geçmek üzere olduğu bu salon henüz bomboş. Bütün murahhas heyetler şu dakikada dışişleri bakanımızın diğer bir salonda vermekte olduğu büyük ziyafette bulunuyorlar. Bir başka salonda da matbuat namına gazeteler mümessillerine bir ziyafet veriliyor.
Ortadaki büyük avizenin yüzlerce ampulü altında bütün salon bir ziya tufanı içinde yüzüyor. Salonun yarısı murahhasların oturacakları yeşil masalara verilmiş, bir at nalını andıran bu masaların ortası Reis Brüs’ün yeridir. Sağında ve solundaki masalarda da ikinci reislerle genel sekreter yer alacak. Heyeti murahhaslar da alfabe sırasile Bulgaristan’dan başlayarak Yugoslavya’da bitecek surette oturacaklar. Salonun diğer yarısı ise gazetecilerle davetlilere ayrılmış bulunuyor.”
-BELLİ BAŞLI ÖTEKİ OLAYLAR-
18 TEMMUZ
1904- Rusya-Japonya Savaşı başladı.
1920- Büyük Millet Meclisinde milletvekilleri, Misakı Milli üzerine yemin etti.
1925- Adolf Hitler ”Kavgam” adlı kitabını yayımladı.
1930- Ankara Etnografya Müzesi halka açıldı.
1932- Türkiye, Milletler Cemiyetine 56. üye olarak girdi.
1932- Ezanın Türkçe okunacağı açıklandı. Uygulamaya kısa süre sonra geçildi.
1955- Almanya’nın geleceğinin görüşüldüğü ”Dört Büyükler Konferansı” Cenevre’de başladı.
1965- Yazar Refik Halit Karay, İstanbul’da, 77 yaşında öldü.
1974- Kıbrıs’ta Türkiye ve Rum kesimlerini ayıran Yeşil Hat’ta hava gerginleşti. TBMM, olağanüstü toplantısında Kıbrıs’ta darbeyle ortaya çıkan durumu görüştü. ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’in özel temsilcisi Joseph Sisco Ankara’ya geldi. Sisco’nun Atina nezdindeki girişimlerinden sonuç alınamayacağı anlaşıldı. Bunun üzerine Türk Deniz Kuvvetlerine ait bir filo, 19 Temmuzda çıkarma gemileriyle Akdeniz’e açıldı.
1976- Sovyetler Birliği’nin ilk uçak gemisi Kiev, Boğazlar’dan geçti.
1982- Her yıl 24 Kasım Öğretmenler Günü’nün kutlanması amacıyla bir yönetmelik yayımladı.
1998- İnsanlık ve savaş suçu işleyenlerin yargılanabilmeleri için uluslararası mahkeme kurulmasını öngören sözleşme, Roma’da imzalandı.
2002- Gazeteci yazar Metin Toker, Ankara’da öldü.
2004- II. Dünya Savaşı sonunda, tarihte savaş amaçlı kullanılmış ikinci ve son atom bombasını Japonya’nın Nagasaki kentine bırakan Amerikalı pilot Charles W. Sweeney 84 yaşında öldü.
19 TEMMUZ
1670- Şarap içilmesi yasaklanan İstanbul’da bütün meyhaneler yıktırıldı.
1933- Denizli Çivril’deki 5.7 büyüklüğündeki depremde 20 kişi yaşamını yitirdi.
1948- Gizli oy, açık sayım sistemini getiren yeni Seçim Kanunu kabul edildi.
1954- Elvis Presley, ilk albümü ”That’s All Right Mama”yı çıkardı.
1966- Besteci Suphi Ziya Özbekkan öldü.
1974- İspanya’da, Franco, sağlık gerekçesiyle yönetimi Kral Juan Carlos’a devretti.
1974- Türk Deniz Kuvvetlerine ait bir filo, çıkarma gemileriyle Akdeniz’e açıldı.
1980- 12 Mart dönemi başbakanı Nihat Erim, İstanbul’da öldürüldü.
1987- Mehmet Terzi, San Francisco Maratonu’nu kazandı.
1990- ”Karun Hazinesi”nin Türkiye’ye iadesi için açılan davada, New York Federal Mahkemesi Türkiye lehine karar verdi. Metropolitan Museum of Art yetkililerinin 363 parçalık hazineyi Türkiye’ye iade etmek istemesi üzerine anlaşmaya varıldı ve hazine Ekim 1993’te Ankara’ya getirildi.
1991- ABD Başkanı George Bush, resmi ziyaret için Türkiye’ye geldi.
1993- Van’ın Bahçesaray ilçesi Sündüz Yaylası’na saldıran teröristler, 15 çocuk ile 9 kadını katletti.
1993- İstanbul Su ve Kanalizasyon İşletmesi Genel Müdürü Ergun Göknel, yolsuzluk iddiasıyla görevden alındı.
1998- 1980’lerin ünlü bankerlerinden Yalçın Doğan, Ankara’da uğradığı silahlı saldırıda öldü.
2009- Kapsamı genişletilen sigara yasağı yürürlüğe girdi.
2010- Uçaklardaki ”kara kutu”nun mucidi Avustralyalı David Warren, 85 yaşında öldü.
2010- İstanbul 10. Ağır Ceza Mahkemesi, ”Balyoz Eylem Planı” soruşturması kapsamında hazırlanan iddianameyi kabul etti. Emekli Orgeneral Çetin Doğan, Emekli Orgeneral İbrahim Fırtına ve Emekli Oramiral Özden Örnek de şüpheliler arasında yer aldı.
20 TEMMUZ
1402- Yıldırım Bayezid’ın komutasındaki Osmanlı ordusu, Ankara Meydan Muharebesi’nde Timur’un ordularına yenildi.
1919- Mustafa Kemal Paşa, daha Milli Mücadele’nin başında ”cumhuriyet” kavramını dile getirdi. Mazhar Müfit (Kansu) Bey’in, Erzurum’da iken, ”Başarı takdirinde hükümet şekli ne olacak?” sorusuna, ”Açıkça söyleyeyim: Hükümet şekli, zamanı gelince cumhuriyet olacaktır” yanıtını verdi.
1922- Mustafa Kemal’in Başkomutanlığı, süresiz olarak uzatıldı. (Bu dördüncü ve son uzatma oldu.)
1923- Meksika’da devrimci Panço Villa, bir intikamcı tarafından öldürüldü.
1936- Boğazlar’ın Türkiye egemenliğine geçişini sağlayan Montreux Boğazlar Antlaşması imzalandı.
1947- Tiyatro sanatçısı yazar Burhanettin Tepsi 65 yaşında öldü.
1948- Mareşal Fevzi Çakmak’ın fahri başkanlığını yaptığı Millet Partisi kuruldu.
1951- Ürdün Kralı Abdullah, Kudüs’te öldürüldü.
1959- Oyun yazarı Müsahipzade Celal 91 yaşında öldü.
1967- Ressam Fikret Mualla 64 yaşında Paris’te vefat etti.
1972- Kuruluş yasası 4 Temmuz 1972’de çıkarılan Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkanlığı kuruldu.
1973- Çinli dövüş sanatları ustası ve sinema oyuncusu Bruce Lee öldü.
1974- ”Kıbrıs Barış Harekatı” başladı. Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı hava, deniz ve kara birlikleri, Kıbrıs’a indirme ve çıkarma yaptı, belirli hedeflere doğru ilerledi. Girne’den Lefkoşa’ya kadar uzanan yolu tamamen kontrol altına aldı. Rum ulusal muhafızlarının Lefkoşa’daki üsleri bombalandı. Türk birlikleri Yeşil Hat’a dayandı.
1975- Ege Ordusu kuruldu ve komutanlığına Orgeneral Turgut Sunalp getirildi.
1976- Kıbrıs Barış Harekatı’nın 2. yıl dönümü, Kıbrıs Türk Federe Devleti’nde ”Barış ve Özgürlük Bayramı” olarak kutlandı.
1997- Avrupa Birliğinin Rum kesimiyle tam üyelik görüşmelerine karşılık; Türkiye ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti arasında ortak savunma doktrini oluşturulacağı yönünde ortak deklarasyon yayımlandı.
2007- Satürn’ün 60. uydusu keşfedildi.
2009- ”Ergenekon” soruşturması kapsamında hazırlanan ikinci iddianameyle haklarında dava açılan emekli orgeneraller Şener Eruygur ile Hurşit Tolon’un da aralarında bulunduğu 56 sanığın yargılanmasına başlandı.
2010- Hakkari Çukurca’da ilçesinde PKK’lı teröristlerce askeri birliğe düzenlenen saldırıda 6 asker şehit oldu, 9 asker yaralandı.
21 TEMMUZ
1940- Litvanya, Letonya ve Estonya, Sovyetler Birliği’ne katılma kararı aldı.
1946- Türkiye’de ilk çok partili seçim yapıldı.
1969- Apollo 11 uzay aracı, dört gün sonra Ay’a ulaştı. Neil Armstrong, Türkiye saati ile 04.56’da Ay’a ayak basan ilk insan oldu.
1974- Türk jet uçakları Yunan gemisinin Baf’a personel ve malzeme götürdüğünü belirleyerek, dönmeleri için ihtarda bulundu. Yunan gemileri deniz ve havadan yapılan ihtara uymayarak, Türk donanmasına ateş etti. Kocatepe Muhribi, yanlışlıkla Türk uçaklarınca batırıldı.
1982- Türkiye’nin Rotterdam Başkonsolosu Kemalettin Demirer’e suikast girişiminde bulunuldu. Saldırganlardan biri yaralı ele geçirildi.
1992- Tiyatro ve sinema sanatçısı Yavuzer Çetinkaya 44 yaşında öldü.
1999- MİT, terör örgütü PKK’nın üçüncü adamı olarak bilinen Cevat Soysal’ı 18 Temmuzda Moldova’da yakaladıktan sonra Türkiye’ye getirdi.
2000- Çeşme’deki Dünya Lazer Radyal Gençler Şampiyonası’nda Güray Zümbül, altın madalya kazanarak Türkiye’ye bu daldaki ilk Dünya şampiyonluğunu getirdi.
2005- Yönetmen, müzik yapımcısı, besteci Hulki Saner 84 yaşında vefat etti.
2008- Savaş suçlusu Sırp lider Radovan Karadziç, Sırbistan’ın başkenti Belgrad’da sahte kimlikle yakalandı. BM’nin Uluslararası Yugoslavya Ağır Ceza Mahkemesine teslim edilen Karadziç hakkında, başta soykırım olmak üzere 11 ayrı dava bulunuyordu.
22 TEMMUZ
1913- Sırbistan II. Balkan Savaşı’ndan topraklarını genişleterek çıktı. Bükreş Anlaşması ile Osmanlı, I. Balkan Savaşı’nda yitirdiği Edirne ve Kırklareli’ni geri aldı.
1917- Rus Çarı’nın tahttan indirilmesiyle kurulan geçici hükümette Alexander Kerenski başbakan oldu.
1922- İttihat ve Terakki liderlerinden Cemal Paşa, Gürcistan’da uğradığı suikastta öldü.
1924- Paris Olimpiyatları başladı.
1949- İstanbul’da, Türkiye’nin ilk ampul fabrikası açıldı.
1965- TBMM’de, Milli İstihbarat Teşkilatı Kuruluş Kanunu kabul edildi.
1967- Adapazarı ve çevresinde, 7.2 büyüklüğündeki depremde 89 kişi öldü, 400’den fazla kişi yaralandı.
1974- ABD ve İngiltere dışişleri bakanlıkları yetkilileri aracılığıyla Türkiye ile Yunanistan arasında ateşkes anlaşmasına varıldı. Yunan cuntasının Kıbrıs’ta işbaşına getirdiği Nikos Sampson, cumhurbaşkanlığından istifa etti.
1980- DİSK Genel Başkanı ve Türkiye Maden-İş Sendikası Genel Başkanı Kemal Türkler 60 yaşında İstanbul’da öldürüldü.
1987- İstanbul’un eski valilerinden Fahrettin Kerim Gökay öldü.
1987- Gazeteci Örsan Öymen 49 yaşında yaşama veda etti.
1992- Operet, tiyatro ve sinema sanatçısı Toto Karaca 80 yaşında öldü.
2003- Irak’ın devrik lideri Saddam Hüseyin’in oğulları Uday ve Kusay, Musul’daki çatışmada ölü ele geçirildi.
2004- İstanbul’dan Ankara’ya giden 1106 sefer sayılı Yakup Kadri Karaosmanoğlu adlı hızlandırılmış trenin 4 vagonu Sakarya’nın Pamukova ilçesi yakınlarında raydan çıktı. Vagonların metrelerce
savrularak, üst üste yığıldığı kazada 37 kişi öldü.
2007- 23. Dönem Milletvekili Seçimi yapıldı. AK Parti 341, CHP 112, MHP 71 ve bağımsızlar 26 milletvekilliği kazandı. Geçerli oyların yüzde 46,58’ini alan AK Parti yeniden tek
başına iktidar olma imkanını elde etti.
2008- Tiyatro sanatçısı Suna Pekuysal vefat etti.
23 TEMMUZ
1784- Erzincan’daki şiddetli depremde 5 bin kişi öldü. 1829- William Austin Burt, daktilonun ilk hali olan ”typographer”i buldu.
1888- Enternasyonal, ilk kez Fransa’nın Lille kentinde işçiler tarafından söylendi.
1909- Serbesti gazetesinde, İttihat ve Terakki karşıtı yazılarıyla tanınan Gazeteci Hasan Fehmi, Galata Köprüsü’nde tabancayla öldürüldü.
1911- İstanbul’da, Aksaray Yeşiltulumba’da çıkan büyük yangında yaklaşık 300 ev hasar gördü.
1919- Mimar Muzaffer Bey’in eseri olan ”Hürriyeti Ebediye”tepesi açıldı.
1919- Erzurum Kongresi başladı. Başkan seçilen Mustafa Kemal Paşa, uzun konuşmasında özetle, ”…tarih bir milletin kanını, hakkını, varlığını hiçbir zaman inkar edemez. Bu nedenle böyle bir batıl örtünün arkasından vatanımız ve milletimiz aleyhinde verilen hükümler, kanaatler muhakkak
iflasa mahkumdur” dedi. Kongre 7 Ağustos’a kadar sürdü.
1932- Alman mimar Hermann Jansen’in hazırladığı Ankara Planı onaylandı.
1939- Hatay’da yönetim Türk hükümetine devredildi.
1941- Hattat Kamil Akdik 80 yaşında öldü.
1965- Erzurum’da ”Atatürk ve Erzurum Kongresi Anıtı” açıldı.
1967- Şair, yazar Ahmet Kutsi Tecer 66 yaşında öldü.
1972- Gazeteci yazar Suat Derviş 67 yaşında vefat etti.
1974- Kıbrıs’ta üç günlük harekatta 57 şehit, 184 yaralı ve 242 kayıp verildi.
1976- Sismik-1 araştırma gemisi (Hora), İstinye Tersanesi’nde düzenlenen törenin ardından Ege’ye açıldı.
1989- Ressam Cevat Dereli 89 yaşında İstanbul’da öldü.
1991- Ses sanatçısı Ertan Anapa yaşama veda etti.
2000- Sunucu yazar Cenk Koray İstanbul’da öldü.
2000- Yasemin Dalkılıç, Bodrum’da su altı sporları limitsiz dalışta 120, limitli değişken ağırlıkla serbest dalışta ise 100 metre ile iki yeni dünya rekoru kırdı.
2008- Eleştirmen ve yazar Fethi Naci (İsmail Naci Kalpakçıoğlu), İstanbul’da vefat etti.
24 TEMMUZ
1908- II. Meşrutiyet, II. Abdülhamid’in emriyle yayımlanan resmi bildiriyle ilan edildi. İttihat ve Terakki Cemiyetininbaskısıyla şekillenen II. Meşrutiyet, aynı gün ”sansürsüz” yayımlanan gazetelerde halka duyuruldu.
1923- Türkiye’nin bağımsız ve egemen bir devlet olarak tanınmasını sağlayan Lozan Barış Antlaşması imzalandı. Gazi Mustafa Kemal: ”Bu antlaşma, Türk milleti aleyhine, yüz yıldan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş bir büyük suikastın yıkılışını ifade eden bir belgedir.”
1941- İlk Müslüman Türk kadın tiyatro sanatçısı Afife Jale, 39 yaşında öldü.
1946- Türkiye’de ilk ”tek dereceli ve çoğunluk sistemi” esaslı seçimin sonuçları açıklandı. CHP 396, DP 62 ve bağımsızlar 7 milletvekilliği kazandı.
1950- Gazeteciler Cemiyeti, sansürün kaldırıldığı ”24 Temmuz”u (1908) Basın Bayramı ilan etti.
1969- İzmir Arkeoloji Müzesi soyuldu; 118 parça tarihi eser çalındı.
1974- Yunanistan’da sivil yönetime geçildi. Fransa’dan dönen Karamanlis hükümeti kurdu.
1985- Ürdün Büyükelçiliği Başkatibi Ziad Sati, Ankara’da silahlı saldırıda öldü.
1990- Tiyatro ve sinema oyuncusu Agah Hün vefat etti.
1995- Batı Trakya Türk toplumunun lideri Sadık Ahmet, Gümülcineyakınlarında geçirdiği trafik kazasında vefat etti.
2008- Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu Projesi’nin Kars bölümünün temeli törenle atıldı.
Zaman