Bu eğilimden genellikle küreselleşme sorumlu tutulur ama "modern dünya"nın bazı unsurları özellikle de dijital teknoloji akıntıyı tersine çevirmeye başladı. Bunun örneklerinden biri Kuzey Amerika’da bazı yerli kabilelerin gençlerle ana dillerinde iletişimi koruyabilmek için sosyal medyayı kullanıyor olması.
Sibirya ve Moğolistan’da göçebe halkın konuştuğu dillerden Tuvan’ın yeni öğrenenlere kelimelerin telaffuzunu çalıştıran bir iPhone uygulaması bile var.
Swarthmore Kolejinden dilbilim profesörü K David Harrison "Küçük bir nüfusun konuştuğu diller kendilerini korumak ve alanlarını genişletmek amacıyla sosyal medya, YouTube, mesajlaşma ve benzeri çeşitli teknolojileri kullanıyorlar" diyor.
Harrison "Ben buna küreselleşmenin beklenmedik yan etkisi diyorum. Küreselleşmenin daha küçük kültürleri asimile ettiğini duyarız hep. Ama küreselleşmenin olumlu bir etkisi de yeryüzünün bir köşesinde sadece 5 ya da 50 kişinin konuştuğu bir dilin dijital teknoloji sayesinde küresel bir sese ve izleyiciye kavuşabilmesi" diye sürdürüyor.
Sekiz sesli sözlük
Kaybolmakta olan dilleri konuşan son insanlara ulaşmak için dünyayı dolaşan Profesör Harrison dijital teknolojinin bu alandaki etkilerine ilişkin araştırmasını Amerikan Bilimsel İlerleme Derneği’nin (AAAS) yıllık toplantısına sundu.
Harrison, National Geographic’in de yardımıyla sekiz sesli sözlük hazırlanmasına katkıda bulunmuş.
Bu sözlükler kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya sekiz dilde 32bin kelimeyi kayda geçirmiş. Bütün bu kelimelerin telaffuzları bunu ana dili olarak konuşan insanların sesinden kaydedilmiş.
Bu kişilerden biri de ana dili Siletz Dee-ni’yi konuşan son bir kaç kişiden biri olan Alfred "Bud" Lane. Siletz Dee-ni yalnızca orta Oregon sahil şeridindeki küçük bir bölgede konuşuluyor.
"Dilbilimciler geldiler ve dilimizin hızla tarihin çöplüğüne doğru yol almakta olduğunu belirlediler. Kabilemizin meclisini topladık ve buna izin verilemeyeceğine karar verdik. İşte bunun amaçla Siletz Vadisi’nde dilimizi öğretmek için bir plan yaptık" diyen Lane bu plan çerçevesinde bir çalışma başlatıp internet sözlüğü için 14 bin kelime kaydetmiş.
Lane "Bir insanın diğeriyle konuşmasının yerini hiç bir şey tutmaz ama bu sesli sözlük yine de toplumumuz ve kabilemiz içinde fena halde hissedilen bir ihtiyaca cevap verdi" diyor.
Margaret Noori, Michigan Üniversitesi’nde Yerli Amerikan Kültürü kürsüsü öğretim üyelerinden ve ana dili ABD ile Kanada yerlileri tarafından konuşulan Anishinaabemowin.
Noori, Anishinaabemowin konuşan 200 civarında kabilede facebook kullanımının çok yaygın olduğunu anlatıyor ve teknolojinin insanları biraraya getirmek ve dili korumanın bir yolu olarak kullanıldığını söylüyor.
Neden korunmalı?
Bütün bu örneklere karşın uzmanlar bazı dillerin yokolmasının kaçınılmaz olduğunu vurguluyorlar.
Ama Profesör K David Harrison, "İnsanların gezegen, bitkiler, hayvanlar, sürdürülebilir bir yaşam, kutuplar, eko sistemler hakkında bildiği herşey kültürler ve dillere kodlanmıştır. Oysa bu dillerin kültürlerin çok az bir kısmı bilimsel yazına geçirilebilmiş durumda" diyerek dillerin korunmasının önemine işaret ediyor:
"Gezegenimizin korunması ve sürdürülebilirlik gibi kaygılarımız varsa insanlığın biriktirdiği bu veri tabanını korumak hepimizin çıkarına olacaktır.
BBC Türkçe