Bütün semavi dinlerde kutsal kabul edilen Kudüs’ün Osmanlı devrindeki hali, ‘Vesika ve Fotoğraflarla Osmanlı Devrinde Kudüs’ isimli iki ciltlik eserle gelecek nesillere sunuldu.
Çamlıca Basım Yayın tarafından yayınlanan kitap, Ömer Faruk Yılmaz’ın editörlüğünde İlhan Ovalıoğlu, Dr. Raşit Gündoğdu, Cevat Ekici ve Ebulfaruk Önal tarafından hazırlandı. Eserde yer alan vesikalar, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan binlerce vesika arasından seçildi. Fotoğraflar ise Sultan 2. Abdülhamid’in 33 yıllık saltanatı döneminde oluşturulan Yıldız Fotoğraf Albümü ile Çamlıca Basım Yayın Fotoğraf Arşivi’nde bulunan fotoğraflardan oluşuyor.
Osmanlı’nın Kudüs’teki hizmetleri
Kitap, Kudüs’ün 1516’da Osmanlı Devleti’nin himayesine girmesiyle, şehirde bulunan mukaddes mekanların tamiri, şehre su getirilmesi, bugün hala ayakta duran surların inşası gibi konuları belgeler ışığında gözler önüne seriyor.
İki ciltten oluşan eserin birinci cildi, ‘mukaddes mekanlar’, ‘Osmanlı’nın Kudüs’te meydana getirdiği vakıf medeniyeti’, ‘Kudüs’e yerli ve yabancı devlet adamlarının ziyaretleri’, ‘mülki teşkilat’, ‘su’, ‘sağlık’, ‘maarif’ ve ‘iskan’ başlıklarını içine alıyor.
Eserin ikinci cildi, ‘imar’, ‘hukuk’, ‘içtimai durum’, ‘adalet’, ‘güvenlik’, ‘ekonomi’, ‘dini anlaşmazlık’ ve ‘haberleşme’ bölümlerini içeriyor.Eserde, TV dizileriyle gündeme gelen Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi Hürrem Sultan’ın, Kudüs’teki imareti için gerekli pirincin Dimyat’tan gönderilmesi ve imaretin ihtiyacından fazlasının Mısır’da satılmasını isteyen belge, kitabın ‘vakıf medeniyeti’ bölümünde okuyucuyla buluşuyor.
Kudüs’te Yahudileşme gayretleri
Yahudilerin, bölgede İsrail devleti kurma çabalarının tedrici bir şekilde planlandığını gözler önüne seren bir belge, Osmanlı’nın meseleye bakışını ortaya koyuyor. Eserin iskan bölümünde yer alan belge, ”Kudüs-ü Şerif ve civarında bir Musevi devleti kurmalarına engel olmak gayesiyle Musevilerin Osmanlı topraklarında üç aydan fazla iskan ettirilmemesi, toprak satın almalarına izin verilmemesi ve ‘Yahudiler İttihadı ve İntikam’ isimli Yahudi cemiyetlerinin faaliyetleri” başlığıyla yer alıyor.
Kudüs’e Osmanlı dışından ziyaretler
‘Ziyaretler’ başlığı altında toplanan vesikalar arasında, Avusturya’da Linz şehri ahalisinden sağır, dilsiz ve fakir Terzi Berje’nin Kudüs-ü Şerif’i ziyaret için Dersaadet’e gönderdiği 1862 tarihli yardım talebini içeren belge, her sınıftan insanın Kudüs sevgisini gösteriyor.
Osmanlı’nın görünüşte ziyaret, gerçekte ise gizli maksatlarını müzakere etmek maksadıyla Kudüs’e giden Ermenilerin ahvalinin araştırılması hakkında gönderdiği bir belge de tarihe ışık tutuyor.
İngiltere Kraliçesi’nin oğlu Edinburg Dükü ve Almanya İmparatoru’nun, 25 günlük Kudüs ziyaretlerinin belgeleri de, Avrupa ülkelerinin Kudüs’e yakın ilgisini ortaya koyuyor.
Sağlık bölümünde, ”Kudüs’te diplomasız eczacılık yapanların dükkanlarının kapatılarak meslekten men edilmeleri” belgesi öne çıkıyor.”Kudüs-ü Şerif’te Kamame Kilisesi’nin yakınında bulunan tabakhanenin yaydığı kokudan dolayı başka yere nakli ve orada rüştiye mektebi inşa edilmesine” dair belge, Osmanlı Devleti’nin farklı dinlerin ibadethanelerine duyduğu saygıyı vurguluyor.
Resim ve fotoğraf deryası
Eserin birinci cildine oranla daha fazla fotoğrafların kullanıldığı ikinci cildinde, Filistin’in sınırlarını belirten tarihi bir harita ve Hazret-i Ömer’in Kudüs’te yaşayan Hristiyanlara verdiği ’emanname’ yer alıyor.
İkinci cildin ”hukuk” bölümünde, içki yasağının sıkı bir şekilde takip edildiğinin belgesi, ”Şarap konusunda kat’i yasak olduğu halde Kudüs-ü Şerif’e dışarıdan şarap getirilerek satıldığı duyulduğundan getirenlere engel olunması ve yasağa uyulması için gerekli tedbirlerin alınması” başlığını taşıyor.
‘Hukuk’ bölümünde öne çıkan bir başka belgenin, ”Memleketin çeşitli yerlerinde nüfuzlu kimselerin, fakir halkın kızlarını zorla istedikleri kimselere nikahladıkları” başlığı dikkati çekiyor. Belge, Osmanlı devletinin, kadın haklarına ne denli önem verdiğini gözler önüne seriyor.O dönemde bölgede yaşayan farklı din mensupları arasında çıkan anlaşmazlıkların giderilmesi yönünde yapılan çalışmaları ele alan ”Dini anlaşmazlık” bölümü de kitapta ilgi çekiyor. Bölgeler arasında iletişimin nasıl sağlandığı ‘Haberleşme’ bölümünde anlatılıyor. ”Beyrut’tan Ariş’e kadar yapılan telgraf hattından bir kolun da Kudüs’e uzatılması” ve ”Karesi’ sancağının yazılışının ‘Kudüs’ kelimesine benzemesi, bunun postaların karışmasına yol açması nedeniyle, Kudüs isminin ‘Kudüs-ü Şerif’ olarak yazılması” gibi çok sayıda belge ve fotoğraf, Osmanlı Devleti’nin Kudüs’e gösterdiği ilgiyi okuyucunun dikkatine sunuyor.
AA