Balık yağı, özellikle soğuk deniz balıkları ve planktonlarından elde edilen n-3 tipi uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitleri bakımından zengin bir kaynak. İnsan sağlığı için yararı eskiden beri bilinir. Benim yaşımda olanlar, bir zamanlar ‘Amerikan yardımı’ olarak okullara gönderilen balık yağlarının hiç de hoş olmayan lezzetini unutmamıştır sanırım. Şimdilerde artık balık yağı değil de Omega-3 gibi daha çekici bir isimle biliniyor. Lezzeti düzeltilmiş sıvı ya da kapsüller halinde pazarlanıyor.
İnsan fizyolojisi üzerindeki etkisini ortaya koyan çok sayıda deneysel, klinik ve epidemiyolojik saha çalışması mevcut. Bu nedenle artık özellikle kalp ve damar işlevlerini desteklemek üzere sıklıkla öneriliyor. Balık yağının iki temel bileşeni 20 karbonlu ve beş çifte bağlı eikozapentaenoik asit (EPA) ile 22 karbonlu ve altı çifte bağlı dokozahekzaenoik asit (DHA) de ayrı ayrı pazarlanıyor. Bunlardan DHA özellikle beyin ve göz retinasındaki hücrelerin zarının yapısında bulunan fosfolipitlerinin temel bileşeni.
Güvenilir kaynaklarda Omega-3 için yetişkinlerde kalp krizi riskini azaltmak üzere kan sulandırıcı, yüksek trigliserit seviyesini düşürücü olarak, bazı romatoit artrit ve ülseratif kolit şikayetlerini hafifletmek amacıyla kullanılması öneriliyor. Ancak ticari amaçlarla Omega-3 ürünlerine çok daha farklı ve geniş kullanım iddiaları yapılıyor. Bu konuda ABD’de bulunan GOED (Global Organization for EPA/DHA Omega 3) örgütünün etkinlik iddiaları dikkati çekiyor.
Trigliserit değerlerini düzenliyor
Kısa bir süre önce Avrupa Birliği’nin bir kuruluşu olan Avrupa Gıda Güvenliği Bilirkişiler Kurulu (EFSA) mevcut bilimsel bulguları değerlendirerek Omega-3’ün etkinliği ve güvenilirliği hakkında ileri sürülen iddialarla ilgili görüşlerini açıkladı. EFSA, GOED tarafından ileri sürülen kullanım önerilerinden dört yeni öneri hakkında olumlu rapor verirken 11 öneri için olumsuz görüş bildirdi. Günümüzde kullanımı giderek yaygınlaşan Omega-3, DHA/EPA ürünleri hakkında bu değerlendirme oldukça önemli.
EFSA’nın olumlu görüş bildirdiği kullanımlar şu şekilde: Erişkinlerde DHA’nın kan trigliserit değerlerini düzenlediği (günde iki gram), göz sağlığının korunmasına (250 miligram) yardımcı olduğu, EPA/DHA karışımının ise kalp işlevlerinin desteklediği (günde 250 miligram), kan basıncı ve trigliserit seviyesini düzenlediği (günde iki gram) şeklindeki kullanım önerileri bilimsel bulgularla da destekleniyor.
Diğer taraftan EFSA yeterli bilimsel bulgu bulunmaması nedeniyle bazı kullanım önerileri için olumsuz görüş bildiriyor: DHA’nın zayıflama diyetlerinde kilo kontrolünü sağlaması, sperm hareketini artırması, DHA ve EPA’nın kan lipitlerini oksidatif hasardan koruması, EPA’nın ruh halini düzenleyici, yatıştırıcı, dikkati artırıcı amaçlı ve kilo kaybının ardından enerji gereksinimi karşılamak üzere kullanılması önerileri bilimsel olarak yeterince desteklenmemiş. Ayrıca EPA+DHA karışımının uzun kullanımda kan şeker seviyesini normale indirdiği, deriyi güneşin zararlı ışınlarından koruduğu, bağışıklık sisteminin işlevlerini desteklediği, iyi huylu kolesterol (HDL) seviyesini yükselttiği ve kötü huylu kolesterol (LDL) seviyesini düşürdüğü şeklindeki öneriler de kabul edilmemiş.
Bebek ve çocuklarda yararlı mı?
Avrupa Birliği Komisyonu Omega-3 yağlarının bebek ve çocuklarda, hamilelik ve emzirme dönemlerinde kadınlarda GOED tarafından yayımlanan kullanım iddialarını değerlendirerek 26 Mayıs’ta bir rapor yürürlüğe soktu. Komisyonun değerlendirmesi şu şekilde: Bebeklerde doğumdan 12 aya kadar olan dönemde DHA uygulanması normal görüş kapasitesinin gelişmesi bakımından yararlıdır. Bu amaçla günlük 100 miligram DHA taşıyan mama verilmesi önerilmektedir.
Hamilelerde ve emzirme döneminde günlük 200 miligram DHA uygulanması cenin ve emzirilen bebeğin göz ve beyin işlevlerinin gelişimi bakımından yararlıdır.
Prof. Dr. Erdem Yeşilada/ Star