Coğrafi keşifler sonucunda Akdeniz limanlarının önemini kaybetmesi Osmanlı ekonomisini derinden etkilediği gibi toprak sistemi de derinden etkiledi.Sistem bozulması ile devlet vergi ve asker toplayamaz hale geldi.Vergi toplamakta’da zorlanan devlet iltizam sistemi getirmiştir.Bu sisteme mültezim vergisi toplayacağını yerin parasını peşin olarak devlete yatırırdı.İltizamlar 3 aylık olsa da bu kesin değildi.Bu nedenle mültezim verdiği parayı fazlası ile olmaya çalışırdı,halka çıkardı.Bu sistemin zararları gözüktüğünden devlet malikane sistemini uygulamaya başlamıştı.Bu sistemde iltizam bölgeleri mültezimlere ömür boyu tahsis ediliyordu.Bu sistemden en çok yararlanan ve malikane satın alanları,devlet adamları olmuştur.Ancak devlet ekonomik olarak yine zorda kaldığından ilk defa 1775 yıllan esham kağıdı adı verilen borçlanma senetleri ile iç borçlanma yaptı.Ekonomideki geriliminin sebebi ise dış gelişmelerdir.Coğrafi keşiflerle yeni sömürgeler elde eden Avrupa dünya siyaseti yönlendirmeye başladı.Avrupa’da biriken değerli madenler Osmanlı devletindeki enflasyonu hızlandırdı.Coğrafi keşifler sonucunda Akdeniz limanlarının önemini kaybettirmesi’de ekonomimizi olumsuz etkiledi.
OSMANLI EKONOMİSİNDE BAĞIMLILIK DÖNEMİ Osmanlı ekonomisi coğrafi keşiflerle büyük bir darbe aldı.Bu dönemde batılı yaşam tarzı taklit edilmeye başladı.Batılı yaşam tarzından en çok etkilenenler azınlık ve şehirli Müslümanlardı. Bu dönemde geleneksel ticaret merkezleri olan bedesten,çarşı,kapan gibi yerler kapanarak batılı tarzda çarşılar açıldı.
TİCARET
Sanayi inkılabına kadar Osmanlı ticareti kendi kendine yeterli idi.Bu dönemde kapitülasyonların üretimine zararı yoktu.Sanayi inkılabı ile birlikte artan Avrupa üretimi yerli sanayi’yi bitirmiştir.
SANAYİ
Osmanlı Devletinin sanayi inkılabı sonrasında geri kalmasının sebeplerinden biri de sermaye ve yetişmiş insan eksiğidir.Devlet yerli sanayi’yi korumak amacıyla yüksek gümrük vergileri almaya çalıştı ise de başarısız oldu.Yetişmiş insan gücü için dışarıdan ustalar getirildiği gibi ilk defa 2.Mahmut döneminde yurt dışına öğrenci gönderildi.Yerli sanayi’yi arttırmak amacıyla 1897 yılında çıkarılan Teşviki Sanayi Kanunu ile fabrika kurucaklardan 10 yıl boyunca vergi alınmayacağını ilan etti.
YABANCI YATIRIMLAR
19.Asrın 2.yarısından itibaren ülkemizde yabancı yatırımlar artmaya başladı.Yatırım’lar genellikle ulaşım alanında idi. Fevaid-i Osmaniye Vapur Kumpanyası 1843 yılında kuruldu. Buna karşılık yerli sermayenin ürünü olan ve boğazda yük ve insan taşımacılığı yapan Şirketi Hayriye kurulmuştur.İlk tren hattı Aydın,İzmir arasında 1861 yılında kuruldu.Devlet tren hatlarını geliştirebilmek amacı ile hatların etrafındaki madenlerin işletme haklarını yabancı şirketlere devrettiği gibi kilometre garantisi adı altında zararlarını tazmin etmiştir.İstanbul elektrikli tramvay 1872 yılından itibaren hizmete girmiştir.
PARA VE BANKACILIK
Osmanlı ekonomisinde para sistemi değerli madenlere dayanıyordu.İlk kağıt para Abdülmecid döneminde basılan KAİME’dir.Osmanlı devletinde kurulan ilk banka olan BANK-I DERSAADET 1847 YILINDA KURULDU.
Osmanlı Devleti ilk borcunu Kırım savaşı devam ederken aldı (1854).1863 yılında Osmanlı bankası dış borç bulmada önemli kaynaktı.Devlet 1875 yılında iflas ettiğini ilan ediyordu.1888 yılında yardım sandıklarının birleştirilmesiyle yardım sandıkları Ziraat Bankası kuruldu.
Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından…