Dört Halife Dönemi Ders Notları ve Kısa Tarihi;
*Hz. Muhammed’in vefatı, İslam dünyasında büyük bir şaşkınlık ve üzüntüye yol açtı.
*Müslümanlar, hz Peygamberin yerine, halife denilen seçimle devlet başkanları seçtiler
*Halife,sonradan gelen anlamındaki Arapça halef kelimesinden türetilmiş bir unvandır. *İslam’ın ileri gelenleri,Hz. Ömer’in önerisiyle Hz. Ebu Bekir’i halife seçtiler.
*İslam Devleti’nin Hz. Muhammed’den sonradevlet başkanlığı sorununun bir çeşit seçimle çözümlenmesi, dönemine göre ileri bir uygulamadır.
Hz. Ebu Bekir,* Hz. Muhammed’in ölümüyle ortaya çıkan karışıklıkları önlemek için kesin tedbirleraldı.
*Hz. Ebu Bekir, ilk olarak Yemen’de ortaya çıkan yalancı peygamberleri ortadan kaldırdı.
*Zekâtvermek istemeyen Arap kabileleri üzerine ordu gönderdi. Bu kabilelerin zekât vermesi sağlandı.
*Hz. Ebu Bekir’in büyük hizmetlerinden birisi de Kur’an-ı Kerim’in bir kitap hâline getirilmesidir. *Hz.Muhammed’e gelen ayetler, vahiy kâtipleri tarafından yazılmış ve Müslümanlar tarafından ezberlenmişti.
*Hafızların bir bölümü savaşlarda şehit olunca Kur’an-ı Kerim’in bir kitap hâline getirilmesi zorunluluğu ortaya çıktı.
*Hz.Ebu Bekir’in isteğiyle, Hz. Muhammed’in vahiy kâtiplerinden olan Zeyd bin Sabit’in başkanlığında bir kurul oluşturuldu.* Bu kurul, ayrı ayrı sahifelerde bulunan Kur’an sure ve ayetlerini bir araya toplayıp, hafızların ezberledikleri Kur’an ile bunları karşılaştırarak kitap hâline getirmiştir.* Hz. Ebu Bekir Döneminde Suriye toprakların dayapılan Yermük Savaşı’nda (634) Doğu Roma kuvvetleri ağır bir yenilgiye uğratıldı.* Bu zaferle, ileride yapılacak büyük fetihlerin önü açılmıştır.*Hz. Ebu Bekir, Yermük zaferinden kısa bir süre sonra vefat etti(634).
Hz. Ömer Dönemi (634 – 644):
*Hz. Ebu Bekir vefat edince Müslümanlar, onun vasiyetine uyarak Hz. Ömer’i halife seçtiler.
* Hz.Ömer Döneminde Mısır, Suriye,Irak, İran ve Azerbaycan fethedildi.
*Hz. Ömer, halife olduğunda Suriye’deki İslam ordularının fetihleri devam ediyordu.
*Ebu Ubeyde komutasındaki İslam ordusu Şam’ı kuşattı, altı ay süren kuşatma sonunda Şam fethedildi.
*Bu arada Bizans orduları ile Ecnadeyn Savaşı yapılmıştı (636).
*Bu savaştan sonra Suriye’de tutunamayacağını anlayan Bizans, ordularını Suriye’den çekti.
*Hz. Ebu Bekir Döneminde Müslümanlar ile Sasaniler arasındaki ilk savaş Hire’nin alınmasıyla başlamıştı.
* Köprü Savaşı olarak bilinen savaş İslam ordularının yenilgisiyle sonuçlanmıştı (634).
* Sasani hükümdarı da Müslümanlar üzerine bir ordu gönderdi. Müslüman ve Sasani orduları Kadisiye denilen yerde üç gün süreyle savaştı ve savaşı Müslümanlar kazandı (636).
*Kadisiye Savaşı denilen bu savaştan sonra Irak, Müslümanların eline geçti.
* Müslümanlar, Basra ve Kûfe’de ordugâh şehirleri kurarak İran’ın fethine devam ettiler. *Sasaniler, Celula’da Müslümanlara karşı direnmek istedilerse de 637 yılında tekrar yenildiler.
*Sasaniler yeni bir ordu kurarak İran’ın fethini tamamlamaya çalışan İslam ordusunu Nihavent’te durdurmak istediler.
*Yapılan savaşta, iki ordunun komutanı da öldü. Savaşı Müslümanlar kazandı ve Sasani ordusu tamamen dağıldı (642).
*Nihavent Savaşı’ndan sonra İran’da Müslümanların önüne çıkacak güç kalmamıştı.
* İran’ın fethi tamamlanınca Müslümanlar, Horasan bölgesinde Türklerle komşu oldular.
*İran’ın fethi sırasında İslam orduları, bir taraftan da Azerbaycan’a doğru ilerledi.
*643-644 yıllarında, bütün Azerbaycan’ı ele geçiren İslam orduları Kafkaslar ve Hazar Denizi ne ulaştılar.
MISIRIN FETHİ
İslam ordusu komutanlarından Amr bin As, MISIR seferine çıktı. Buradaki Doğu
Roma ordusunu yenerek Mısır’ı ele geçirdi (640-641).
*Hıristiyanlar cizye vergisi ödemeleri karşİlİğİnda
din ve ibadetlerinde serbest bırakıldılar.
*Amr bin As, Mİsİr’da Kahire yakınlarında “Fustat” şehrini kurdu.
*Amacı, Kuzey Afrika’nın fethine hazırlanırken bu şehri ordugâh olarak kullanmaktı.
*Mısır’ın fethi, 642 yılında İskenderiye’nin ele geçirilmesi ile tamamlandı.
*Hz. Ömer 644 yılında vergisinin indirilmesiniisteyen bir demirci tarafından şehit edildi.
*Hz. Ömer Döneminde İslam Devleti’nin kurumları oluşturuldu:
-Ülke Toprakları yönetim birimlerine ayrılarak valiliksistemi kuruldu.
-Adli sistem kurularak mahkemeler oluşturuldu veillere kadılar tayin edildi.
-Düzenli ordular ve ordugâhlar kuruldu.
-Vergiler sistemli hâle getirildi.
-İslam devlet hazinesi Beyt’ül-Mâl adıyla sistemleştirildi.
-Askerî ikta sisteminin temelleri
-Askerî posta teşkilatı kuruldu.
HZ OSMAN DÖNEMİ
*Hz. Ömer’in şehit edilmesinden sonra Hz. Osman şûra denilen bir kurul tarafından halife seçildi.
* Muaviye kurduğu donanma ileKıbrıs’ı fethetmişti (649).
*Zamanla daha da gelişen İslam donanması ile Doğu Roma donanması arasında yapılan deniz savaşını Müslümanlar kazandi (655).
*Zatü’s Savârî adiyla anilan bu zafer Müslümanların ilk deniz zaferidir.
*Hz. Osman zamanında İslam orduları doğuda
Horasan’a kadar ilerledi.
*Horasan’a gelen İslam orduları ilk defa Türklerle mücadeleye başladı.
* Diğer taraftan Kuzey Afrika’da Tunus ele
geçirildi.
*Tunus’un fethinden sonra İslamiyet, KuzeyAfrika’nın yerli halkı olan Berberiler arasında hızla yayıldı.
*Hz. Osman, Kur’an-i Kerim’i çoğaltarak Mekke,
Basra, Kûfe, Şam ve Mısır gibi önemli İslam beldelerine gönderdi. Bir örneği de başkent Medine’de kaldı.
*Hz. Osman, Kureyş’e mensup Ümeyye oğulları
olarak da bilinen Emevi ailesindendi.
* Hz. Osman, ahlak itibarıyla iyi niyetli ve hoşgörülü bir yapıya sahipti.
*Halifelik makamına geldiği dönemde İslam Devleti’nin sınırları çok geniş coğrafyalara ulaşmış, değişik din ve kültürden insanlar ayni devlet çatısı altında birleşmişlerdi.
*Bu durum, devletleri yıkılan bir kısım insanların hoşnutsuzluğuna ve iç isyanlar başlatmalarına neden oldu.
*Emevi ailesinden olanlar devletin üst kademelerine getirilince diğer Müslümanlar bu durumu hoş karşılamadı.
*Kûfe ve Mısır’da yöneticilere karşı ayaklanmalar çıktı, ayaklananların elebaşları Medine’ye giderek Hz. Osman’ı Kur’an-i Kerim okuduğu sırada şehit ettiler (656).
Hz. Ali Dönemi (656 – 661)*İsyancılar Medine’ye hâkim oldular. isyancılar Hz. Ali’ye başvurarak ona halifelik teklif ettiler
*Hz. Ali tarafından şiddetle reddedildi. Ancak daha sonra ensar ve muhacirin teklifi üzerine Hz. Ali,halifelik teklifini kabul etti.
* Hz. Ali halife olduktan sonra, Hz. Osman’ın katillerini cezalandırmadığını iddia edenler, Hz. Ali’nin halifeliğine karşı çıktılar.
*Hz. Ali ise tam kargaşa döneminin devam ettiği bir süreçte; masum insanların zarar görmemesi için katillerin olaylar yatıştıktan sonra cezalandırılmasını istiyordu.
Deve Olayı (Cemel Vakası) (656):
* Hz. Ali kendisine karşı olanları ikna edemedi.
* Hz. Ayşe, Talha ve Zübeyr, Irak’tan topladıkları kuvvetlerle harekete geçtiler.
*Bunun üzerine iki taraf kuvvetleri Kûfe’de karşı karşıya geldiler.
* Yapılan savaşı Hz. Ali kazandı. Savaşta, Talha ve Zübeyr şehit oldu.
*Bu savaşın en şiddetli çarpışmaları, savaşa katılan Hz. Ayşe’nin bindiği devenin etrafında geçtiğinden bu savaş İslam tarihinde “Cemel Vakası” olarak bilinir.
*Bu olaydan sonra devlet merkezi, Medine’den Kûfe’ye taşındı.
Sıffîn Savaşı (657):
*Hz. Ali’nin halifeliğine Şam Valisi Muaviye de karşı çıkıyordu.
*Cemel Vakası’ndan sonra Hz. Ali’ye karşı olanlar onu halife ilan ettiler.
*İki taraf arasında savaş kaçınılmaz duruma gelince iki ordu Sıffîn ovasında karşı karşıya geldi.
*Muaviye, savaşı kaybetmek üzere iken Mısır Valisi Amr bin As, askerlerin mızraklarına Kur’an-ı Kerim sayfalarını taktırarak sorunun bitmesi için Kur’an’ın hükümlerini iyi bilen hakemlerin önereceği çözüme razı olunmasını istedi.
* Hz. Ali, bunun bir hile olduğunu söylemesine rağmen Hz. Ali’nin askerleri, Kur’an sahifelerine karşı savaşamayacaklarını bildirdi.
*Sıffin Savaşı’ndan bir sonuç alınamayınca sorunun hakemlerle çözülmesi kararlaştırıldı.
*Hakem olayı ile halifelik sorunu çözümlenemediği gibi daha büyük bir çıkmaza girdi. Müslümanlar
üç gruba ayrıldılar:
-Muaviye’den yana olanlar.
-Hz. Ali’den yana olanlar
-Hariciler: Hz. Ali’ye ve Muaviye’ ye karşı olanlar.
*Hariciler, Hz. Ali, Muaviye ve Amr bin As’ın öldürülmesi gerektiğine karar verdiler. *Muaviye ve Amr bin As, düzenlenen suikastten kurtuldu. *Hz. Ali sabah namazına giderken yaralandı ve birkaç gün sonra da vefat etti (661).
* Hz. Ali, ilk Müslümanlardan olup Hz. Muhammed’in damadıdır. *Hz. Ali’den Islam tarihinde Allah’ın Aslanı ya da Haydar-ı Kerrar olarak söz edilmiştir. *Hz. Ali’nin şehit edilmesiyle Dört Halife Devri sona ermiştir.
(Abid Yaşaroğlu Hocanın Ders Notlarından)