Tarihe, Osmanlı Devleti‘nin en tartışmalı sultanı olarak geçen ve fotoğraf merakıyla tanınan 2. Abdülhamid‘in 35 bin kareyi bulan ”Yıldız Albümleri” arşivinden derlenen fotoğraflar, üç kitap halinde yayımladı.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. tarafından yayımlanan ”Sultan 2. Abdülhamid’in Aile Albümü” ve ”Sultan 2. Abdülhamid’in Arşivinden Dünya” kitaplarının editörlüğünü Hakan Yılmaz, ”Sultan 2. Abdülhamid Arşivi İstanbul Fotoğrafları” adlı kitabın yayın koordinatörlüğünü Hasan Işık ile Süleyman Akçeşme yaptı.
Kültür A.Ş, ”Sultan 2. Abdülhamid Arşivi İstanbul Fotoğrafları”, ”Sultan 2. Abdülhamid’in Arşivinden Dünya” ve ”Sultan 2. Abdülhamid’in Aile Albümü” ile önemli bir kültür hizmeti daha sundu. Her biri özenle saklanmış, ciltlenmiş ve yakutlarla, zebercetlerle bezeli sandukalarda arşive kaldırılan bu nadide kültür mirası, Sultan 2. Abdülhamid’in, dönemin teknolojik gelişmelerine açık bir padişah olduğu kadar bu teknolojiyi nasıl kullandığını göstermesi bakımından da önem taşıyor. 35 bin kareyi bulan bu fotoğraf arşivi, dünyada eşi benzeri olmayan bir hacim ve döneme tanıklık etmesi bakımından da önemli bir hazine niteliğinde.
Osmanlı’ya fotoğrafın girişinin anlatılmasıyla başlanan 680 sayfalık ”Sultan 2. Abdülhamid Arşivi İstanbul Fotoğrafları” kitabında, manzaralar, saraylar, camiler, türbeler, çeşmeler, abidevi yapılar, kışlalar, hastaneler, okullar, kamu yapıları, müzeler, törenler, yabancılar, tesisler, sosyal yaşam, surlar, spor etkinlikleri, 1894 depremi fotoğrafları yer alıyor.
Kitaplar arasında yer alan ”Sultan 2. Abdülhamid’in Arşivinden Dünya” adlı eserde, Almanya, Amerika, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bulgaristan, Çin, Doğu Türkistan, Fransa, Gürcistan, İngiltere, İran, İspanya, İtalya, Japonya, Kırım, Kudüs, Lübnan, Mısır, Özbekistan, Portekiz, Romanya, Rusya, Suriye, Suudi Arabistan, Tataristan, Türkmenistan, Ukrayna, Yunanistan’dan fotoğraflar yer alıyor.
Fotoğrafları çeken sanatçılar arasında, ilk iki lensli fotoğraf makinesinin patentini alan Achille Quinet, ilk kez halka yönelik fotoğraf makinesi yapımına el atan Edward Anthony, 1872 yılında İtalya’daki Vezüv Dağı’nın patlaması sırasında çektiği fotoğraflarıyla tanınan Giorgio Sommer, Fransız kraliçesinin fotoğrafçısı unvanını taşıyan Jean Laurent de bulunuyor.
Dünya kültür mirasının paha biçilmez bir parçası olan bu albüm, 1800’li yıllarda dünyanın farklı ülkelerinden fotoğraf karelerini buluşturuyor.
”Sultan 2. Abdülhamid’in Aile Albümü” ise Osmanlılar’ın gündelik yaşantısını çeşitli yönleriyle belgeliyor. Albüm, gerek şehzadelerin gerekse sultanların, saraydaki eğitim ve sürdürülen yaşam tarzının niteliği konusunda ipucları taşıyor.
ERDOĞAN ÖN SÖZ YAZDI
"Sultan 2. Abdülhamid Arşivi İstanbul Fotoğrafları” kitabının ön sözünde Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, bu kitabın, bu toprakların medeniyetinin ”kalp merkezi” İstanbul’u ruhuyla, muhteşem tarihi dokusuyla bir kez daha gün yüzüne çıkaran bir eser olduğunu ifade etti.
”Ufku kıtaları saran Sultan 2. Abdülhamid Han’ın, devletimizin en zor dönemlerinde dahi sanata ve sanatçıya verdiği büyük kıymeti de belgeleyen bu eser, ecdadımızın asaletinin yanı sıra ruh inceliğiyle ”zevk-i selimini” göstermesi açısından da manidardır” ifadesine yer veren Erdoğan, şunları kaydetti:
”(İstanbul’u sevmese gönül aşkı ne anlar) diyen ecdadımızın, bir büyük padişahın adesesinden fotoğraflarla günümüze yansıyan gönül inceliğini, yüz yılı aşan bir zamandan sonra görmek başta bu kadim şehri, İstanbul’u ve diğer bütün medeniyet birikimlerimizi daha çok sahiplenmemizi bize kuvvetle telkin ediyor. Bu önemli eseri oluşturan fotoğrafları Sultan 2. Abdülhamid’in arşivinden çıkararak, benim gibi İstanbul aşıklarına sundukları için İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi’ni (IRCICA) ve İstanbul Büyükşehir Belediyemizi yürekten tebrik ediyorum. İnanıyorum ki bu eser İstanbul’un eşsiz güzellikleriyle görkemli eserlerinin korunmasına önemli katkılar sağlayacaktır. Sanatçılar başta olmak üzere İstanbul’u seven herkesi heyecanlandıracak bu eserin esas sahibi cennet mekan Sultan 2. Abdülhamid Han’ı ve Dersaadet’e sevgiyle bakan fotoğraf sanatçılarını rahmet ve minnetle yad ediyorum.”
İslam Konferansı Teşkilatı (İKT) Genel Sekreteri Ekmeleddin İhsanoğlu da, IRCICA fotoğraf arşivinin sahip olduğu muhtelif koleksiyonlarla bugün dünyanın sayılı tarihi fotoğraf arşivleri arasında yer aldığını belirtti.
IRCICA’da araştırmacılara hizmet veren ayrıca İstanbul’da ve Türkiye dışında sergilerle de tanıtımı yapılan bu arşiv fotoğraflarından tematik olarak seçilmiş bazı albüm yayınlarının da yapıldığını ifade eden İhsanoğlu, bunlar arasında ilki olan ”İstanbul: Geçmişe Bakış” adı altında üç dilde hazırlanan İstanbul albümünün, 1987 ve 1992 yıllarında iki baskı yaptığını anlattı.
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş da ”Yıldız Fotoğrafları” olarak bilinen bu arşivin çok küçük bir bölümünün bugüne kadar gün ışığına çıkabildiğine dikkati çekerek, arşivin İstanbul’u konu alan bölümünü yayımlayarak kentin bugünkü sakinlerine kazandırmak istediklerini ifade etti.
35 BİN PARÇALIK ALBÜM
Kültür A.Ş. Genel Müdürü Nevzat Bayhan, imparatorluğun en zor zamanlarında tahtta kalan Sultan 2. Abdülhamid’in siyasi dehası ve bir çok meziyetinin yanı sıra fotoğrafçılık gibi az bilinen bir merakı ve koleksiyonerliğiyle dikkati çeken bir padişah olduğunu kaydetti.
”Yıldız Albümleri” veya ”Abdülhamid Albümleri” olarak tanınan ve dünyanın en büyük fotoğraf arşivi olarak bilinen 35 bin parçalık albümlerin, Sultan’ın ilgi ve merakının ürünü olduğunu belirten Bayhan, bu fotoğrafların bir kısmının saray tarafından dönemin önde gelen fotoğrafçılarına sipariş edildiği gibi bir kısmının fotoğraf merakı olduğu bilinen padişaha, dünyanın dört bir yanındaki profesyonellerden hediye olarak gönderildiğini anlattı.
Bayhan, Sultan 2. Abdülhamid’e fotoğraflarını gönderen sanatçıların aynı zamanda fotoğraf sanatı tarihinin ilkleri olduğunu ifade ederek, ”Sultan 2. Abdülhamid’in Arşivinden Dünya” kitabının 29 farklı ülkede çekilen kareleri bir araya getirdiğini bildirdi.
Nevzat Bayhan, dünyanın farklı ülkelerinden ve Osmanlı’nın çeşitli bölgelerinden insan ve şehir manzaralarını ihtiva eden Sultan 2. Abdülhamid’in arşivinden derlenen ”Sultan 2. Abdülhamid’in Aile Albümü”nün de 2. Abdülhamid’in aile albümünü bugünden geleceğe devrettiğini ifade etti.
ALBÜMLER BELGE NİTELİĞİNDE
”Sultan 2. Abdülhamid’in Arşivinden Dünya” ve ”Sultan 2. Abdülhamid’in Aile Albümü” kitaplarının editörü Hakan Yılmaz, ”Yıldız Albümleri”nin Sultan 2. Abdülhamid’in emriyle çekilen yaklaşık 35 bin fotoğrafı içeren bir koleksiyon olduğunu belirterek, fotoğrafların başta İstanbul olmak üzere tüm Osmanlı coğrafyası için bir belge niteliğinde olduğunu kaydetti.
Koleksiyondaki fotoğrafların, sadece bu coğrafya ile sınırlı olmadığını, aksine Amerika, Avrupa ve hatta uzak doğu şehirleri tarihi eserleriyle birlikte tek tek fotoğraflayarak arşivlendiğini belirten Yılmaz, ”Sultan 2. Abdülhamid’in Arşivinden Dünya”, kitabıyla ilgili şunları kaydetti:
”Bugüne kadar gün yüzüne çıkmayan bu fotoğrafların en önemli özelliklerinden birisi de bir kısmının renklendirilmiş olmasıdır. Fotoğraflar, 1880’li yılların şartlarında basıldıktan sonra renklendirilmiştir. Bu yüzden renkli fotoğraflar, dikkatlice incelendiğinde, yer yer fırça izleri göze çarpmaktadır. ‘Yıldız Albümleri’nde bulunan dünya fotoğraflarında dikkati çeken bir diğer nokta da fotoğraf temalarının coğrafyaya göre farklılık göstermesi. Fotoğraf sanatçıları doğulu şehirlerde çekim için izne gerek duymadıklarından, portre konusunda rahat çalışmış. Bu yüzden albümlerde doğulu ülkelere ait halktan bol bol portre mevcut. Buna karşılık Amerika haricinde, batılı ülkelerde çekilmiş portre hemen hemen hiç yok. Genel olarak tarihi ve kültürel mekanlar çalışılmış.”
Yılmaz, Sultan 2. Abdülhamid hakkında çıkan onlarca yayımın sultanın siyasi hayatıyla sınırlı kaldığını, neredeyse bütün siyasi hayatı didik didik edilmesine karşılık, ailesini anlatan herhangi bir çalışmaya rastlanılmamasının dikkat çekici olduğunu belirtti.
Sultan 2. Abdülhamid’in aile albümünün bir çok açıdan ilkleri ortaya koyduğunu vurgulayan Yılmaz, ”Sultan 2. Abdülhamid’in Aile Albümü” kitabında Osmanlı Devleti’nin gelecekteki omurgasını oluşturacak şehzade ve sultanların fotoğraflarının yer aldığını kaydetti.
Kitapta, Sultan 2. Abdülhamid’in tahttan indirilerek öldürülen amcası Sultan Abdülaziz’in çocuklarını, kendi evlatlarından ayırmadığının gözler önüne serildiğini belirten Yılmaz, kitapta Sultan 2. Abdülhamid’in aile bireyleriyle birlikte çekilen karelerin de yer aldığını anlattı.
Yılmaz, 2. Abdülhamid’in oluşturduğu ve 35 bin kareyi bulan fotoğraf arşivinin dönem itibariyle 1800’lü yıllara ait önemli ve nadide bir kültür mirası olduğuna dikkati çekti.
Fotoğraf sanatçısı Gültekin Çizgen de, 2. Abdülhamid’in fotoğrafçılar için çok önemli bir işveren olduğunu, Yıldız Sarayı’nda bir fotoğraf hane kurdurduğunu belirterek, Abdülhamid’in herkes için önemsizmiş gibi görünen küçük detayları ve olayları, usta bir dedektif gibi bir araya getirerek, fotoğrafla çözümlediğini söyledi.
Fotoğrafın, 2. Abdülhamid için bir tutku haline geldiğini, bu yeni görsel tekniğin önemini tam anlamıyla kavrayan ve ondan sonuna kadar yararlandığını belirten Çizgen, Abdülhamid’in sarayından çıkmadan, ülkesindeki gelişmeleri fotoğraf üzerinden izlemek gibi bir usul geliştirdiğine dikkati çekti.
Çizgen, fotoğrafçıların saltanatı sırasında gezgin birer yıldız gibi ona yol gösterdiğini sözlerine ekledi.
AA