Eğri oturup doğru konuşalım; kendi dilimizde doğru yazmayı bilmeyenler var. Bazıları önemsemiyor, bazıları ise gerçekten yazım kurallarını bilmiyor. Bu konuda kendi adımıza oldukça dikkatli olmaya çalışıyoruz. Bu yazıdan kastımız da yanlış yapanları kınamak değil, onlara konunun önemini hatırlatmak ve bazı belirgin hataları vurgulayarak örneklerle doğrularını göstermek. Yani nokta, virgül nerelerde kullanılır onu anlatacak değiliz ama sık sık yapıldığına tanık olduğumuz hatalar üzerinden gideceğiz.
“mi” soru eki: Soru eki olan “mi” kendisinden önce gelen kelimeden kesinlikle ayrı yazılır. Bununla birlikte, ekten sonra gelen diğer ekler ona bitiştirilir. Soru belirtmeyen “mi” eklerini ayırmak hatadır:
Doğru mu yanlış mı söylediğini şimdi anlarız…
Akşam yemeğini geç mi yiyecekmişiz?
Sana dediğim şeyi annene söylemiş miydin?
“mi” eki ifadeyi güçlendirmek için de kulanılır ve yine ayrı yazılır:
Yemek güzel mi güzel olmuş!
Olur mu olur aslında…
Zaman belirtmek için de kullanıldığı olur:
Esra geldi mi ben çıkarım.
Güneş açtı mı sahile koşacağım.
“de” bağlacı: En sık hata yapılan konulardan bir tanesi de bu. Kendisinden önce gelen dahi anlamındaki “de” bağlacının yazımı hakkında bir ipucu var: Söz konusu olan “de”yi atarak okuduğunuzda cümle anlamsız bir hale gelmiyorsa bu bir bağlaçtır, yani ayrı yazmalısınız. Eğer anlam kayboluyorsa bu bir ektir, yani bitişik yazmalısınız:
Kardeşim şu anda evde.
Şu ev de ne kadar büyük değil mi?
Bu arada bağlaç olan “de”nin sesli harfi önceki kelimeye göre değişebilir ama “d” harfi hep aynı kalır:
Ağaç da ağaçmış hani, amma büyük!
Önemli bir nokta daha: “Ya” sözüyle birlikte kullanılan “da” daima ayrı yazılır:
Ya müziğin sesini kıs ya da biraz bağır.
“ki” bağlacı: “de” bağlacındaki yaklaşım hemen hemen burada da geçerli. Bağlaç olan “ki” ayrı, ilgi eki olan, yani sahiplik belirten “ki” bitişik yazılır. Örneklere bakalım, daha iyi anlayalım:
Hava o kadar güzel ki hemen dışarı çıkmak istiyorum.
Sana yardım ederim, yeter ki istediğini iyi anlat.
Gazetedeki köşe yazısını okudun mu?
Elif de seninle geldi mi ki?
Virgül: Virgülün genel kullanımını biliyorsunuz elbette ama kimi ince noktaları var bu işin. Örneklerle açıklamak en iyisi…
Bir metin içinde ve, veya, ya da sözcüklerinden önce ve sonra virgül konmaz:
Kek malzemesi alırken süt, yumurta ve şekeri unutma.
Ya sen buraya gel ya da ben oraya geleyim.
Çikolatalı veya sade, iki çeşit dondurmayı da severim.
Bir metin içinde hem, ya, ne gibi tekrarlı kullanımlardan önce ya da sonra virgül konmaz:
Hem gözlüklü hem de lensli şoförler sürücü testine katılmış.
Ya etek ya da kumaş pantolon giyilmesi zorunluymuş.
Ne sen sor ne ben söyleyeyim.
İster gel ister gelme, ben gidiyorum.
Gerek Murat gerek Selim bu iş için çok çalıştılar.
Şart bildiren “ise”den sonra virgül konmaz:
Sen kitabı okuyup beğenirsen bize de önerirsin.
Kesme işareti: Özel isimler ile ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılır, bunu biliğinizi biliyoruz. Gelin görün ki konu bu kadar basit değil ve olmadığı için de kafalar biraz karışıyor.
Özel isimlerden sonra parantez ile bir açıklama yapılırsa, kesme işareti parantezden sonra konur:
İdil Biret (piyanist)’in pek çok konserine gittim
Özel isimlere gelen yapım ekleri ve çoğul eki kesme işareti ile ayrılmaz:
Sınıfa girdiğimde arkadaşlar Atatürkçülükten bahsediyorlardı.
Ben Bursalıyım, arkadaşım da İzmirli.
Onun anadili Türkçe miymiş?
İngilizceye çok hakim olduğu için yanıldım o zaman.
Aile anlamı içeren çoğul ekleri kesme işareti ile ayrılmaz:
Akşam yemeğinden sonra Mesutlara gidelim mi?
Bunlara da dikkat etmekte fayda var:
Yazarken her noktalama işaretinden sonra bir boşluk bırakın. Böylece hem okuyan kişi demek istediğinizi daha iyi anlar hem de yazınız estetik açıdan doğru görünür.
Çok uzun cümleler ve paragraflar kurmayın.
Artık çoğunlukla bilgisayarda yazı yazdığımızı düşünürsek, yazı karakteri, sayfa düzeni, font seçimi gibi konularda da özenli olmak gerektiği ortaya çıkar. Yazınızda sade bir font kullanmak okuyanların işini kolaylaştırır. Yanlardan, alttan ve üstten makul miktarda boşluk bırakmalısınız. Başlıklar ve özellikle vurgulamak istediğiniz kelimeler için farklı büyüklükte font ya da kalın harf kullanma şansınızı kullanın. Satır ve paragraf başlarınızın hizasının aynı olmasına, yazı içinde anlamsız font ve renk değişikliği yapmamaya, çok küçük ya da büyük harfler kullanmamaya dikkat edin.
Aşağıda doğru yazılışlarını verdiğimiz kelimelerde de çok hata yapılıyor:
Her şey
Hiçbir şey
Herhangi bir şey
Yalnız
Yanlış
Çünkü
İştegenç.com