Amerikalı gazeteci ve çizer Joe Sacco’nun son çizgi romanı ‘Gazze’nin Dipnotları’, nihayet Türkçede. 1990’lı yıllarda yayımladığı ‘Filistin’ adlı eseriyle Filistin’deki insanlık dramına dikkat çeken çizer, yaşanan vahşetin, tarihin geniş sayfaları içinde sadece bir dipnot değerinde görülmesine itiraz ediyor.
"Bu, çoktan unutulmuş bir savaşın kenarda kalmış bir kısmının dipnotlarının hikâyesidir." Amerikalı, gazeteci ve çizer Joe Sacco’nun son çizgi romanı "Gazze’nin Dipnotları" (İthaki Yayınevi) okuru böyle bir girişle karşılıyor. Sacco, bu girişle bize "çoktan unutulmuş bir savaşı" yani Filistin’i, Gazze’yi, insanlığımızı hatırlatıyor. Daha önce ‘Filistin’ ve ‘Güvenli Bölge Gorajde’ adlı çizgi kitaplarıyla dikkatleri Filistin ve Bosna’da yaşananlara çeken Sacco, ‘Gazze’nin Dipnotları’nda kaseti biraz geriye sarıyor. Amerikan ve dünya medyasında bölgeye dair olayların yeteri kadar yer almadığını düşünen çizer, Filistin sorununun başlangıcına götürüyor okuru. Bir ucu 1950’lere giden hikâyenin diğer ucu İkinci İntifada’ya bağlanıyor.
Yıl 2001. Sacco, Amerikalı bir gazeteci arkadaşıyla Gazze Şeridi’ne, İsrail işgaline karşı yapılan İkinci İntifada süresinde Filistinlilerin hayatla nasıl baş ettiklerine dair çalışmaya gider. Yola çıktıktan sonra yıllar önce bir kitapta okuduğu bir alıntıyı hatırlar. Birleşmiş Milletler raporundan yapılan alıntıya göre 1956 yılında Han Yunus’ta sivillerin geniş çapta öldürüldüğüne dair bir olay anlatılmaktadır. Çizer raporlara göre 275 sivilin öldürüldüğü olayla ilgili detaylı bir araştırma yapmaya karar verir ve o günlere tanıklık eden insanlara ulaşır. Araştırmaları Han Yunus’la sınırlı kalmayan çizer, aynı yıl kasım ayında Refah’ta 100’ün üzerinde sivilin katledildiği başka bir olaya daha ulaşır. Kitabın iki ana bölümü böylece ‘Han Yunus’ ve ‘Refah’ olur.
1956’da saldırılardan yaralı olarak kurtulmayı başaran erkeklerin, çocukların, kocasını, babasını ve evladını kaybeden kadınların tanıklığına başvurmuş Sacco. Hiçbir İngilizce kaynakta bu olaylara değinilmemesine, burada yaşanan vahşetin tarihin geniş kapsamı içinde sadece dipnot değerinde görülmesine itiraz ediyor; işgal ve katliamın, zihinlerde, yüzlerde ve şehrin bizzat kendisinde nasıl etki bıraktığını gösteriyor röportaj ve çizimleriyle. Kitabın en önemli özelliği ise çizgi-romancının yaşananları ne ajite ediyor olması ne de Filistin topraklarından yeni kahramanlar çıkarması. Sacco, günün koşturmacası içinde çoğumuzun unuttuğu bir şeyi de hatırlatıyor: "Filistinliler kendi topraklarında öldürülüyor ve bir diğeri gelmeden önce yaşadıkları bir trajediyi sindirmek gibi bir şansları olmuyor."
Sacco Gazze’deyken gençlerin şaşkınlıkla 1956’daki olayları araştırmasını izlediğini anlatıyor, sonuçta halen saldırıya uğrar ve evleri yıkılırken tarihte yaşananların peşine düşmenin onlara göre bir faydası yok ama gazeteci böyle düşünmüyor: "Geçmiş ve şu an o kadar kolaylıkla birbirinden ayrılamaz. İkisi de vicdansız bir sürekliliğin, tarihsel bir bulanıklığın parçaları."
Gerçeğin peşinde bir çizer
1960 yılında Malta’da doğan Sacco’nun ailesi daha o küçükken önce Avustralya’ya sonra da Amerika’ya göç etti. Oregon Üniversitesi’nde gazetecilik eğitimi alan ve bağımsız bir çalışma biçimini tercih eden gazeteci bir çizgi roman dergisi kurdu. 1990’ların ilk yıllarında Ortadoğu’ya ilgi duydu. "Amerika’da olaylar basında yeterince yer almıyordu. Oraya gidip ne olup bittiğini kendi gözlerimle görmek istedim." diyen grafik romancı ilk kitabı "Filistin"i yayımladı ve bu kitap Sacco’ya 1996 yılında Amerikan Kitap Ödülü’nü kazandırdı. Ardından Bosna dramını anlattığı "Güvenli Bölge Gorajde"yi yayımladı ve uluslararası bir üne kavuştu. Hilal Alkan Zeybek tarafından çevirisi yapılan "Gazze’nin Dipnotları" gazetecinin ülkemizde yayımlanan son kitabı.
Zaman