Cumhuriyet Üniversitesi (CÜ) Edebiyat Fakültesi Eski Türk Dili Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Recep Toparlı’nın başkanlığındaki ekibinin bir yıllık çalışması sonucu hazırlanan ve sosyal ağda genel kullanıma açılan Sivas Sözlüğü’nde, kente ait 8 bin 505 yöresel kelime yer alıyor.
Toparlı, AA muhabirine yaptığı açıklamada, insanların sürekli olarak “kültürümüzden uzaklaşıyoruz, gençlerimiz kültürümüze sahip çıkmıyorlar, kültür varlıklarımız yok oluyor” diye şikayet ettiğini söyledi.
Kültürün en önemli öğelerinden birisinin dil olduğunu ifade eden Toparlı, dile sahip çıkmak, dilin güzelliğini ve zenginliğini her yerde vurgulamak için Sivas Sözlüğü çalışmasını başlattıklarını belirtti.
Bu amaçla ilk iş olarak Türk Dil Kurumunun yayımlamış olduğu derleme sözlüğündeki Sivas maddelerini tereyağından kıl çeker gibi teker teker seçtiklerini aktaran Toparlı, sayının 8 bin 505’ü bulduğuna ancak bunun Sivas’ın söz varlığının tamamı olmadığına dikkati çekti.
Çalışmayı tamamladıktan sonra CÜ’nün internet sitesinde “Sivas Sözlüğü” adı altında bir başlık açtıklarını anlatan Toparlı, “Bu, Türkiye’de ilk. Ben isterim ki kültürümüze diğer üniversiteler, diğer vilayetler de sahip çıksın. Ben bu işin öncülüğünü yaptım, zor ama zevkli bir iş. Böylece gençlerimiz annelerinin, babalarının kullandığı kelimelerin anlamlarını bulamıyorlarsa hemen yazacaklar. Çağımız teknoloji açısından çok iyi” diye konuştu.
TDK’da uzun yıllar görev yaptığını dile getiren Toparlı, Türkçe’ye ilgi duyan herkesin bu sözlüğe katkı yapmasını istediğini belirterek, bunun için sözlüğün genel ağ ortamına, yani internete aktarıldığını kaydetti.
Toparlı, yaklaşık 1 yıllık yoğun çalışmanın sonucunda böylesi güzel bir sonuç ortaya çıktığını ifade ederek, şöyle konuştu:
“Bu mükemmel bir çalışma değil, sadece bir başlangıç. Biz bunu bilerek yaptık, bizim elimizde onlarca malzeme var. Her kelimenin bir karşılığı var, yeterki biz bunu bilelim. Hatta bazı kelimelerin 15-20 karşılığı var. Türkçe’nin güzelliğini ve zenginliğini anlatma açısından da değerli bir çalışma. Diğer üniversitelerimizin böyle bir çalışmaya niyeti varsa biz altyapı için her zaman yardımcı oluruz. Çünkü dil davası milli bir davadır.”
– AA ve TRT’nin dile verdiği önem
Anadolu Ajansı (AA) ve TRT’nin dile verdiği önemin gayet açık olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Toparlı, TDK’da AA ile uzun yıllar birlikte çalışmalar yürüttüklerini, Türkçe’nin güzelliğini en güzel AA ve TRT’nin anlattığını belirterek, “Biz onların katkılarıyla bunu yapacağız. Ne zaman biter, bu bitmez. 8 bin 505 kelime belirledik ve bunun 30 binleri bulabileceğini tahmin ediyorum” dedi.
Sivas yöresine ait kelimelerden örnekler veren Toparlı, yemeklere konan soğan, yağ, kıyma ve salça karışımı anlamına gelen sokarıç kelimesinin Sivas’ın en güzel kelimesi olduğunu belirtti.
Yemek, alet, hayvan isimleri ve birçok farklı kelimeyi tespit ettiklerini dile getiren Toparlı, bazı ilginç sözcükler hakkında şu bilgileri verdi:
“Mesela ‘ellaham’ kelimesi, Türk’ün dehasını gösteriyor. Arapça’dan bir kelimeyi almış, kendisine uydurmuş. Şimdi Arap baktığı zaman bu kelimeyi tanımaz. Onun için Türkçemiz çok güzel. Mesela ‘mısmıl’ kelimesi bismillahın kısaltılmışı. Bakınız Arapça bilen bir insan ‘mısmıl’ kelimesinden anlamaz. Mısmıl Sivas’ta kulanılır ve bir ırmağın da adı. Ben bu kelimelerin canlandırılması gibi bir düşüncede değilim. Biz bunları bir taraftan saklayacağız. Gençlerimizden hep şikayet ediyoruz, ‘dedelerini ve babalarını anlamıyorlar’ diye. Gençlerimizin kültüre sahip çıkması için bir harekettir bu. Siz kültürünüze sahip olmazsanız, dilinize sahip olmazsanız yok olmaya mahkumsunuz. Bizim Türkçe için öyle bir şey yoktur.”
Prof. Dr. Recep Toparlı, sözlükte aradığı kelimeyi bulamayanların kendilerine elektronik posta yoluyla o kelimeyi bildirebileceklerini ve uygun görülmesi durumunda sözlükte yer verileceğini söyledi.
Bu katkının çok önemli olduğunu vurgulayan Toparlı, genel ağa açmalarının amacının da bu olduğunu ve sözlüğü katkılarla büyütmek istediklerini sözlerine ekledi.
Sözlükle yer alan bazı yöresel kelimeler ve anlamları şöyle:
-Abuzambak: Saçma sapan, gelişigüzel, ileri geri, boş söz.
-Ahacuk: İşte, orada, hemen şurada.
-Alımını almah: Fazlasıyla tatmin olmak, ağzına kadar dolmak.
-Bağrı yuha: Yufka yürekli, merhametli.
-Gırmaşma: Hareket etme
-Hangırdaşmak: Yüksek sesle, çirkin ve kaba şekilde gülüşmek.
-Kaluh: Evlenmemiş, yaşlı kız.
-Nemesük: Utangaç, sıkılgan.
-Mumbar: Sığır, koyun, keçi vb. hayvanların kalın bağırsağı.
-Samurtlamak: Uyku veya hastalık nedeniyle söylenmek, sayıklamak
-Tarmatakır: Karmakarışık, darmadağınık, altüst
-Zıpır: Güçlü, iri yarı.
-Zıbıdi: Parasız, işsiz, başıboş.
AA