Kütahya’ya 34 kilometre uzaklıktaki Gümüş Köyü yakınındaki Eti Gümüş AŞ.’ye ait maden tesisinin, 1 milyon metreküp siyanürlü su bulunduğu öğrenilen 4 kademeli barajının ortasındaki set, dün akşam çöktü.
İkinci ve üçüncü kademedeki sular en alt kademedeki havuzda toplandı. Şirketin ekipleri, barajın yan setlerini güçlendirmek için işmakineleriyle çalışma yaptı.
KÖYLÜ: UYARMIŞTIK
Gümüş madeninin yakınındaki Aliköy Beldesi ile Gümüş, Kızılcakaya, Dulkadir ve Karaağaç köylerinden vatandaşlar, daha önce uyarmalarına rağmen tesis yetkililerinin önlem almadığını, buradan yayılacak siyanürün Sakarya havzasına kadar gideceğini öne sürdü. Çevredeki tarlalarda arpa ve buğday eken, meralarda hayvanlarını otlatan köylüler, güvenlik görevlileriyle tartıştı. Son setin iki saatte yaklaşık 1 santimetre kaydığı öne sürüldü. Bakanlıktan gönderilen heyet ve DSİ GenelMüdürlüğü’nden bir genelmüdür ve 2 daire başkanı Kütahya Valisi Kenan Çiftçi ve diğer yetkililerle çöken barajda inceleme yaptı. Heyetin, köylerin boşaltılmasına gerek olmadığı yönünde rapor verdiği öğrenildi. Barajdaki siyanürlü suyun tahliye edilmesine de başlandı.
‘SAF SİYANÜR DEĞİL’
Çevre Yönetimi GenelMüdürü Prof. Dr. Cumali Kınacı ise şunları söyledi: “Havuzda saf siyanür değil, siyanür içeren çamur bulunuyor. Siyanürün çevreye yayılma tehlikesi var. Ancak 4. havuzdaki güvenlik düzeyine gelmemiş. Ekipler 4. havuzun yıkılmasını önleyici takviyelerde bulunuyor. Ankara’dan giden ekibimiz şu an için köylerin boşaltılmasına gerek olmadığını bildirdiler.” Yılda 120 ton gümüş üretiminin yapıldığı Türkiye’nin bu ilk gümüş fabrikasında 250 kişinin istihdam edildiği belirtildi.
Valilik: Risk yok
Kütahaya Valisi Kenan Çiftçi, “Şu anda bütün sistem kontrol altında. Her ihtimale karşı burada ekiplerimizle bekleyeceğiz. En ufak bir risk gördüğümüzde planladığımız önlemleri devreye alacağız. Fabrikanın üretimini durdurdum. Fabrikayı kapattık, önlemlerimizi de alıyoruz. Köylerin tahliye edilmesi de dahil bütün önlemler teknik ekibin araştırmasından sonra ele alınacak. Teknik personel ne derse yapacağız” dedi. Valilikten yapılan yazılı açıklamada ise Vali Kenan Çiftçi’nin talebi üzerine Çevre ve Orman Bakanlığı, DSİ Genel Müdürlüğü ve DSİ 3. Bölge Müdürlüğü yetkililerinden oluşan teknik heyetin dün gece toplandığı hatırlatılarak, “Herhangi bir atık su taşmadığından insan ve çevre sağlığı açısından risk olmadığı gözlenmiştir” denildi.
‘Köyler acilen boşaltılmalı’
Çevre Mühendisleri Odası Başkanı Murat Taşdemir, siyanürlü atıkların şu anda tutulduğu 4. baraj yıkılmasa dahi, siyanürün yeraltı sularına karışmış olabileceğini söyledi. Taşdemir, “Bir litre sudaki siyanür miktarı 8 miligrama ulaşırsa insanları zehirliyor. Bu miktar 20 miligramı geçerse insanları öldürüyor. Şu anda tesisteki barajda bir litre suda bin miligram siyanür bulunuyor. Yani öldürücü seviyenin katbe kat üstünde bir miktar” diye konuştu. Taşdemir, çevredeki köylerin acilen boşaltılması uyarısında bulunarak, “Bir an önce bölgenin 20 km yarıçapında bulunan oradaki su kuyularından su kullanan köylülerin kesinlikle tahliye edilmesi lazım” dedi.
41.2 milyon dolara özelleşti
ETİ Holding bünyesindeki Eti Gümüş için 2004 yılında yapılan ihaleyi 41 milyon 200 bin dolarla Yıldızlar Holding’e bağlı olan Söğütsen Seramik kazanmıştı. Şirketin ortakları Yıldızlar SSS Holding’in de sahipleri olan Sebahattin Yıldız, Vahit Yıldız ile Sinan Yıldız. Seramik, gümüş ve madencilik gibi 17 farklı alanda faaliyet gösteren Yıldızlar SSS Holding, Gediz Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin yüzde 100 oranındaki hissesini ihalede 1 milyar 915 milyon dolar bedelle satın almıştı.
Köylüler tesis girişini kapattı
Dün saat 14.00 sıralarında 200’ün üzerinde köylü vatandaş, araçlarıyla gelerek Eti Madencilik’in girişini kapattı. Şapkalarıyla güvenlik kamerasını kapatıp kapıyı yüklenen köylüler vardiyaya gelen işçileri içeri almadı. Köylüler, vali ve tesis yetkilileri açıklama yapmadan tesisten ayrılmayacaklarını söyledi. Yaklaşık 50 kişilik jandarma ekibi ile köylüler arasında zaman zaman gergin anlar yaşandı. Bazı vatandaşlar, Macaristan’da geçen yıl yaşanan “kırmızı çamur’’ felaketinin büyük yıkıma neden olduğunu ve buna benzer bir felaketin burada yaşanmaması için önlemler alınması gerektiğini söyleyerek, büyük tehlike altında olduklarını ifade etti. Vatandaşlar, çevredeki köyler ve beldede 8 binin üzerinde kişi yaşadığını söyledi.
İHMALLER ZİNCİRİ
Türkiye’nin gümüş üretiminde dünyada 11. olduğunu belirten Çevre Mühendisleri Odası Başkanı Murat Taşdemir, gümüş üretimi yapan tesisi daha önce defalarca uyarmalarına rağmen kapasitesinin çok üzerinde üretim yaptığını, bu nedenle atıksu barajlarının yetersiz kaldığını iddia etti. Çevre Mühendisleri Odası’nın tesiste tespit ettiği ihmaller zinciri şöyle:
UCUZ YÖNTEM
Siyanürün yok edilmesi için dünyada 2 yöntem kullanılıyor. Bu tesis, pahalı olan kimyasal yöntemi değil de doğal yöntemi kullanıyor. 1983’te bir Kanada firması yapmış. Baraj, koruma bantlarıyla birlikte 150 hektarlık bir alanı kaplıyor. Doğal bozundurma denilen bu yöntemde atıksu baraj içinde tutuluyor. Siyanür atmosferle temas ettiğinde parçalanır ve hidrojen, karbon ve azota dönüşerek atmosfere karışır. Ancak katı halde olan ve suda çözülmeyen siyanürler var. Bunlar suda çöker, havuzun içinde kalır.
Uzun yıllardır işletilmesi gereken bir cevheri, özel firma daha kısa sürede işletmek istiyor. Bu nedenle daha fazla atık çıkıyor. Kapasitesi 2-3 katına çıktığı için havuzun kapasitesi yetmiyor.
Avrupa’da 3 büyük siyanür kazası
Aznalcollar Faciası: İspanya’da Nisan 1998’de Aznalcollar’daki bir madencilik şirketinin siyanür havuzu çöktü. Guadiamar Nehri “zehir” aktı, 12 ton ölü balık toplandı, 3600 hektar tarım arazisi zehirlendi, Donana Milli Parkı yıkıma uğradı.
Baia Mare Faciası
Ocak 2000’de Romanya’da Baia Mare’de bir altın madeninde meydana gelen siyanür sızıntısı sonucu, Lapus Nehri zehir aktı, çevresindeki tüm bitki örtüsü, vahşi yaşam ve tarım alanları yok oldu. 100 bin metreküp zehirli su çevreye yayıldı.
Ajkai Faciası
Ekim 2010’da Macaristan’ın başkenti Budapeşte yakınlarındaki Ajkai’da bir alüminyum fabrikasında, siyanür havuzunun çökmesi sonucu 1 milyon metreküp “zehirli kızıl çamur” çevreye yayıldı, Tuna Nehri aracılığıyla Karadeniz’e kadar ulaştı. Kazada 4 kişi öldü, 120 kişi yaralandı. Bölgedeki doğal yaşam ve tarım yok oldu. Macaristan hâlâ geçen yılki bu yıkımın zararlarını kapatmaya çalışıyor.