Suriye’de beş yıldır devam eden iç savaş nedeniyle büyük acılar çeken Suriyeliler ve dünya, umutsuzca ülkede “barışı” sağlamanın yollarını arıyor. Yarın İsviçre’nin Lozan kentinde yapılacak görüşmeler, 2011 yılında Arap Birliği Planı ile başlayan ve Cenevre konferanslarıyla devam eden çabaların son halkasını oluşturacak.
Suriye’de Mart 2011’de başlayan rejim karşıtı barışçıl gösteriler, askerlerin protestocuların üzerine ateş açmasıyla ucu açık bir iç savaşa döndü. Birleşmiş Milletlere (BM) göre, halen devam eden ve çok boyutlu bir hale dönüşen savaşta 400 binden fazla kişi öldü, 10 milyondan fazla kişi yerlerinden oldu. Bunlardan 6 milyonu ülke içinde yer değiştirirken 4,8 milyon kişi mülteci durumuna düştü. Silahların susmadığı her gün bu sayılar artarken barış umudu da her denemeyle giderek silikleşti.
Bugüne kadar Suriye’de barışın arandığı çabalar şu şekilde kayda geçti:
Arap Birliği Planı
Arap Birliği, Suriye rejimi ve muhalifleri çözüm masasına oturmak için Kasım 2011’de devreye girdi. Suriye hükümetinin de kabul etmesiyle ordu ve silahlı muhaliflerin sokaklardan çekilmesi ve siyasi tutukluların serbest bırakılmasını öngören barış planı devreye sokuldu. Plan kapsamında Arap Birliği gözlemcileri, 19 Aralık’ta Suriye’de göreve başladı. Ancak gözlemciler, anlaşmanın sık sık ihlal edilmesi nedeniyle 22 Ocak’ta rejimi suçlayarak Suriye’den ayrıldı. Birliğin gözlem misyonuna 28 Ocak 2012’de tamamen son verildi.
Annan Planı
BM ve Arap Birliği Suriye Özel Temsilcisi Kofi Annan, Mart 2012’de her iki tarafın da ateşkes ilan etmesini ve hükümetin muhaliflerin isteklerini karşılamak için bazı reformların hayata geçirmesini öngören bir plan hazırladı. 12 Nisan’da her iki tarafın da ateşkesi kabul ettiğini duyuran Annan, 1 Mayıs’ta ise hem hükümetin hem de muhaliflerin anlaşmayı birçok kez ihlal ettiğini açıkladı. Girişimleri başarısızlıkla sonuçlanan Annan, 2 Ağustos 2012’de görevinden istifa etti.
Cenevre 1 Konferansı
Suriye’de ilk kapsamlı barış anlaşması, Haziran 2012’de gündeme geldi. 30 Haziran 2012’de İsviçre’nin Cenevre kentinde yapılan konferansa, BM Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeleri İngiltere, ABD, Rusya, Çin ve Fransa’nın yanı sıra Türkiye, Irak, Kuveyt ve Katar’ın dışişleri bakanları katıldı. Suriye Eylem Grubu olarak bilinen ülkeler tarafından konferans sonunda yayımlanan bildiride, hükümet ve muhaliflerin yer alacağı bir geçiş hükümetinin kurulması konusunda anlaşıldığı belirtildi. Ancak geçiş sürecinin Esed ile mi yoksa Esed olmadan mı devam edeceğine ilişkin tartışmalar nedeniyle plan, uygulamaya konulamadı.
Cenevre 2 Konferansı
ABD ve Rusya arasındaki görüşmelerin ardından Cenevre’de ikinci bir konferans yapılmasına karar verildi. Annan’ın yerine gelen BM ve Arap Birliği Suriye Özel Temsilcisi El-Ahdar el-İbrahimi’nin aracılık ettiği ve 22 Ocak 2014’te başlayan görüşmelerde anlaşmaya varılamadı. Şubat ayında yapılan ikinci turun ardından konuşan İbrahimi, “Görüşmeler başarısızlıkla sonuçlandı, Suriye halkından özür diliyorum.” dedi.
Viyana görüşmeleri
Aralarında Türkiye’nin de olduğu 17 ülke, AB, Avrupa Birliği ve Arap Birliğinden oluşan ve eş başkanlığını Rusya ile ABD’nin yaptığı Uluslararası Suriye Destek Grubu, Suriye krizinin sona erdirilmesi için 30 Ekim 2015’te Avusturya’nın başkenti Viyana’da toplandı. Kasım ayında ikinci turu yapılan görüşmelerde, Suriye rejimi ve muhalifler arasında barış görüşmelerin yeniden başlaması konusunda anlaşmaya varıldı. BM himayesinde yapılacak barış görüşmeleri için hedeflenen tarih, 1 Ocak 2016 olarak belirlendi. 18 Aralık 2015’te, AB Güvenlik Konseyi’nde oy birliğiyle alınan kararla Uluslararası Suriye Destek Grubu’nun 6 ay içinde bir geçiş hükümeti kurulmasını öngören planına destek verildi ve BM Suriye Özel Temsilcisi Staffan de Mistura barış görüşmelerinde arabuluculuk yapmakla görevlendirildi.
Cenevre 3 Konferansı
Alınan karar doğrultusunda barış görüşmeleri, gecikmeyle de olsa 29 Ocak 2016’da üçüncü kez Cenevre’de başladı. Muhalifler ve rejim temsilcilerinin aynı odada oturmayı reddettiği görüşmelerde taraflar, bir plan üzerinde anlaşamadı. Bunun üzerine Mistura, 3 Şubat’ta görüşmeleri askıya aldığını açıkladı. Suriyeli muhaliflerin oluşturduğu Müzakere Yüksek Komitesi (HNC) yönetimi, ablukalara ve saldırılara dikkati çekerek ülkede durum düzelene kadar müzakere masasına geri dönmeyeceklerini açıkladı. Suriye yönetimi ise başka ülkelerin istekleri doğrultusunda hareket etmekle suçladığı muhalifleri görüşmelerin askıya alınmasının sorumlusu olarak gösterdi. Mistura, barış görüşmelerini yaz aylarında yeniden başlatmayı amaçladığını söylese de bunu başaramadı.
Münih Çatışmaların Durdurulması Anlaşması
ABD ve Rusya’nın öncülüğünde 12 Şubat 2016’da Almanya’nın Münih kentinde yapılan Suriye görüşmelerinde, ülkede bir hafta içinde “çatışmaların durdurulması” ve kuşatma altındaki bölgelere insani yardımların ulaştırılması konularında anlaşmaya varıldı. 22 Şubat’ta Suudi Arabistan, İran ve Türkiye’nin de katılımıyla ikinci turu yapılan görüşmeler neticesinde 27 Şubat 2016’da ülke genelinde “çatışmaların durdurulması” anlaşmasının hayata geçirilmesine karar verildi. DEAŞ ve El Nusra’nın kapsam dışında bırakıldığı anlaşma, ihlaller nedeniyle çok uzun ömürlü olmadı.
2016 Ateşkes Anlaşması
10 Eylül 2016’da Rusya ve ABD, rejim ile muhalifler arasında ateşkes sağlanması için anlaşmaya vardı. 12 Eylül’de başlayan, El Nusra ile DEAŞ’ın yer almadığı ateşkes, 17 Eylül’de ABD’nin Suriye askerlerini vurmasıyla bozuldu. Suriye yönetimi, saldırının bilinçli olduğunu savunarak, 19 Eylül’de yeniden saldırılarına başladı. Suriye ve Rusya’nın son günlerde özellikle Halep’e yoğunlaşan saldırılarında aralarında çok sayıda çocuğun da olduğu yüzlerce sivil hayatını kaybetti.
Lozan Toplantısı
Rusya, ABD, Türkiye ve bazı bölge ülkeleri, Suriye’de çatışan tarafların ateşkese uyması için gerekli çalışmayı yürütmek ve Suriye krizinde siyasi çözümün yeniden başlaması için ön koşulları oluşturmak amacıyla yarın İsviçre’nin Lozan kentinde bir araya gelecek.
Toplantıya Rusya, ABD, Türkiye, Suudi Arabistan, İran ve Katar dışişleri bakanları ve BM Suriye Özel Temsilcisi Staffan de Mistura davet edildi.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun Türkiye’yi temsil edeceği toplantıya ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov da katılacak.