Müslüman bilgin, mucit El Cezeri kimdir? El Cezeri’nin kısaca hayatı. El Cezeri biyografi. El Cezeri’nin çalışmaları…
El Cezeri, 1136-1206 yılları arasında Cizre’de yaşamıştır.
Müslüman bilgin, mucit, makine mühendisi ve astronomdur. Cezeri’yi farklı kılan projelerini Kitabu’l-Hiyel olarak anılan muhteşem bir kitapta sunması idi. Bu kitap Cezeri’nin olağanüstü makine ve robot tasarımlarını içeriyordu. Cezeri 800 yıl önce modern bir mühendislik kitabı gibi projelerini kitabında detaylı olarak farklı renklerde çizmiş ve açıklamıştır.
El Cezeri ismi, doğdu yer olan ve şimdi Şırnak ilinde bulunan Cizre’den gelmektedir. Babası gibi kendisi de Artuklu Devleti’nin sarayında başmühendis olarak çalışmıştır.Çalışmalarını Artuklu Beyliği himayesinde gerçekleştirmiştir. Artukoğullarında 32 yıl başmühendislik yapmıştır. Elektriğin ve motorların olmadığı bir zamanda mekanik ve akışkanlar ilminin esaslarını kullanarak akıl almaz robotik mekanizmalar, saatler, kaplar, çeşmeler, otomatik müzik aletleri tasarlamıştır. Cezeri’nin makineleri yerçekimi kuvveti ve su basıncı ile çalışır.
Kitabında makineların parça listesi, montaj yöntemi, uygulama talimatı gibi bilgiler de mevcuttur.
Günümüz makine sistemlerinde kullanılan bazı parçaları ve ilkeleri o zamanda keşfetmiştir. Örneğin su çarkı ile işleyen pompada çift etki ilkesinin uygulanması, dönme hareketinin doğrusal harekete çevrilmesi, emme borusunun kullanılması gibi yenilikleri görmekteyiz.
El Cezeri kendisinin Helenistik çağdan 13. yüzyıla kadar uzanan mühendislik geleneğinin İslam dünyasındaki bir temsilcisi olduğunun bilincindeydi. İslam dünyasında Beni Musa ile başlayan bu gelenek Cezeri ile zirveye çıkmıştır.
El Cezeri’nin Çalışmaları;
Kam Mili ve Krank Mili: El-Cezeri kam milini ilk defa 1206 yılında otomatik su saatinde ve kaldıracından kullanmıştır. Kam mili daha sonra Avrupa’da ancak 14. yüzyıl mekanizmalarında görülebilmiştir. El-Cezeri dişliler ve hidrolik mekanizmalar kullanarak ilk su dağıtım sistemini kurmuş ve bu sistem ile Şam’a camilere ve hastahanelere su verilmesini sağlamıştır.
El-Cezeri’nin yaptığı en ilgi çekici cihazlardan biri su gücü ile hareket eden tavus kuşudur. Ayrıca hidrolik güç ile hareket eden ilk otomatik kapıları da kendisi yapmıştır. Hatta bu mekanizmaları birleştirerek çeşitli işlevleri bir araya getirmiştir. Britannica ansiklopedisine göre Leonardo da Vinci çalışmalarında El-Cezeri’den etkilenmiştir.
El-Cezeri; robotlar, saatler, su makineleri, şifreli kilitler, kasalar, termos, otomatik çocuk oyuncakları, otomatik yüzen kayık, su tulumları gibi birçok buluşa imza atmıştır.
El-Cezeri bilgisayarın dayandığı sistemin ve sibernetik biliminin temellerini atan bilim adamıdır. Ebû’l İz El Cezeri, bilgisayarın babası olarak bilinen matematikçi Charles Babbage’den 6 yüzyıl önce aynı sisteme dayalı makineler ve otomatik aletler yaptı ve bunu çalıştırdı; sibernetiğin kurucusu olarak bilinen nörolog Ross Ashby’den 800 yıl önce de sibernetik çalışması konusunda bilimsel çalışmalar yaptı; bu bilimin temellerini attı. Dünya bilim tarihi açısından bugünkü sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yapan bilim adamı olan Ebû’l İz El-Cezeri, çalışmalarını sultanı için yazdığı Kitab’ül-Cami Beyn’el ilmi ve el-Ameli’en Nafıhı Sınnati’l Hiyel (Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap) adlı eserinde ortaya koydu. El-Cezeri bu kitabında 50 aracın ayrıntılı tasarımını verir.
Bu büyük İslam âlimi 1206 yılında vefat etmiştir.