Anadolu’nun efsaneleri, mistiği, romantizmiyle iç içe geçen bir hayat. İlkçağı 20. Yüzyılda yaşamış, yaşatmış bir karakter. Denize ve deniz kültürlerine âşık olan Halikarnas Balıkçısı’ndan bahsetmekteyiz.
Hayat belki ona bizlerden daha fazlaca şans tanımıştı. Doğduğu, yetiştiği birçok yer Akdeniz kültürlerinin beşiği olan merkezlerdi. 1890 yılında dünyaya geldiği Girit adası, başlı başına Ege-Yunan kültürünün en erken noktalarındandı. Asıl adı Cevat Şakir Kabağaçlı olup, Abdülhamid dönemi devlet adamlarından Şakir Paşa’nın oğluydu. Çocukluğunun bir bölümünü babasının büyükelçi olarak bulunduğu Atina’da geçirdi. Kendisinin belirttiğine göre; küçük kardeşi ile Parthenon mermer kalıntıları arasında oyun oynayan bir çocukluk yaşamıştı. Klasik Yunan kültürünün başyapıtı olan İ.Ö. 5. yüzyıl’da inşa edilen bu tapınak, Yunan plastik sanatı ve mimarisinin en mükemmel örneklerinin sergilendiği bir alandı. Burada geçen çocukluk yılları insan hayatına elbette büyük katkılar sağlamış olmalıdır. Daha sonra Büyükada’da ve İstanbul’da geçen gençlik yılları denizle iç içe geçen yıllar demekti. Bütün bunlar yavaş yavaş edebiyatımızın en önemli hümanistlerinden birini yaratan koşullardı.
Gençlik yıllarında Robert Kolej’inde eğitim gören Kabaağaçlı, bu okulda öğrenciliğinin son yılında İkdam’da ilk yazımları yayımlamıştır. Daha sonra İngiltere’de Oxford Üniversitesi Yeni Çağ Tarihi Bölümü’nde okumuştur. Böylece çocukluk yıllarından beri tarihe olan yakın ilgisi bilimsel disiplin temelli bir eğitimle de pekişmiştir. 1913’te evlendiği İtalyan eşiyle İtalya’da kaldı. Bu sırada resim dersleri aldı, İtalyanca ve Latince öğrendi.
Bir süre tekkeye devam etti. Çeşitli dergilerde yazılar yazdı, çeviriler yaptı: bir yandan da karikatür ve resimle uğraştı. Zekariya Sertel’in çıkardığı Resimli Hafta’da Hüseyin Kenan takma adıyla yazdığı “Hapishanede İdama Mahkum Olanlar Bile Bile Asılmaya Nasıl Giderler” adlı öykü yüzünden Ankara İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı ve Bodrum’da üç yıl sürgün cezasına çarptırıldı. Cezası bittikten sonra çok sevdiği Bodrum’a yerleşti ve böylece denizin tarihin efendisi; Halikarnas Balıkçısı edebiyatımızda sahneye çıkmaya başlar.
O, Mavi Yolculuk akımının başlatıcısı olmuştu. Anadolu kıyılarında yer alan onlarca antik kenti, gemi yolculuklarıyla ziyaret etmekteydi. Bu geziler sırasında uyumakta olan Anadolu kentlerinin uyandırılması, farkındalık yaratılması amaçlanmaktaydı. Binlerce yıllık kültür mirasımızın mozaik taşları olan bu kültür merkezleri onun yazıları, şiirleri ile yeniden ilgililere duyurulmuştu. Yazdığı yazılar tam anlamıyla Anadolu romantizmi ile yoğrulan satırlardı. Önceleri küçük tekneleri ile birkaç arkadaşının katıldığı bu yolculuklar, zamanla bir akıma dönüşecektir. Lykia’nın Pamphylia’nın gizemli, sanat dolu kalıntıları Azra Erhat gibi dönemin diğer hümanist aydınları tarafından ziyaret edilerek kaleme alınır.
Bodrumu mesken tutan Kabaağaçlı, burada dünyanın yedi harikasından biri bulunan Mausollos’un mezar anıtından tutunda, daha nice kültür mirasımızı yazılarında belirtmiştir. Anadolu’lu efsaneler, tanrılar, denizciler, balıkları hep yazılarında var olmuştur. Özel olarak elde ettiği çiçek ve ağaç tohumlarının Bodrum’da yetişip büyümesini sağladı. Bir süre Bodrum Belediyesi’nin resmi bahçıvanı olarak çalıştı. Bodrum’u çiçek bahçesine çevirdi. Anadolu’nun her çeşit bitkisini toplamaya çalışan Kabaağaçlı, gerçek bir çevre dostuydu.
1947’de İzmir’e yerleşen Kabaağaçlı, edebiyat hayatına burada devam etmiştir. İonai’nın Kraliçesi Smyrna’da olması onu bu bölge üzerine de yazılar yazmaya yönlendirmiştir. Ephesos hakkında yazdığı rehber kitap Türkiye’de ilklerden biri olmuştur. Daima kültür mirasımızın bilincinde olmamız adına çabalamış olan yazar, ölümüne dek İzmir kentine, Anadolu’ya faydalı olmuştur. Ayrıca gazetecilik ve turist rehberliği yapmıştı. Rehberlik kurslarında öğretmen olarak görev aldı. 1973 yılında kemik kanserinden ölünce vasiyeti üzerine Bodrum Gümbet’te, Türbe Tepesi’nde toprağa verildi.
Geçtiğimiz günlerde İzmir’in Hatay semtinde 15 yıl boyunca yaşadığı sokak, Kabaağaçlı adına düzenlenerek büstü dikilmiştir. Kent hayatına ve daha da önemlisi Anadoluluk bilincinin yaratılmasına büyük katkısı olan aydınımızın hak ettiği değeri bulması oldukça mutluluk verici.
Öykü
Ege Kıyılarından (1939)
Merhaba Akdeniz (1947)
Ege’nin Dibi (1952)
Yaşasın Deniz (1954)
Gülen Ada (1957)
Ege’den (1972)
Gençlik Denizlerinde (1973)
Parmak Damgası (1986)
Dalgıçlar (1991)
Çiçeklerin Düğünü (1991)
Ege’den Denize Bıkarılmış Bir Çiçek
Roman
Aganta Burina Burinata (1945)
Ötelerin Çocukları (1956)
Uluç Reis, 1962
Turgut Reis, 1966
Deniz Gurbetçileri (1969)
Bulamaç
Otobiyografi (Anı)
Mavi Sürgün (Anıları, 1961)
Deneme
Anadolu Efsaneleri (1954)
Anadolu Tanrıları (1955)
Anadolu’nun Sesi (inceleme, 1971)
Hey Koca Yurt (1972)
Merhaba Anadolu (1980)
Düşün Yazıları (1981)
Altıncı Kıta Akdeniz (1982)
Sonsuzluk Sessiz Büyür (1983)
Arşipel (1993)
Çocuk kitabı
Yol Ver Deniz (çocuk kitabı)
Denizin Çağrısı (çocuk kitabı)
İmbat Serinliği
Nasrettin Hoca
Gündüzünü Kaybeden Kuş
Deniz Gurbetçileri
İngilizce yazdığı kitapları
An Outline of the History of Turkey (Türkiye Tarihinin Bir Özeti) Turizm ve Tanıtma Bakanlığına vermiş, yayımlanmamış
The Meditteranean Civilization (Akdeniz Uygarlığı) Dışişleri Bakanlığına vermiş, yayımlanmamış
Ephesus (turistik kılavuz; Türkiye’de ilk)
Halicarnassus (turistik kılavuz)
Asia Minor
Çeviri
Hortlak Rikşav – Rudyard Kipling ( 1939 )
Uykulu Kuytu Menkıbesi – Washington Irving
Hakkında yazılanlar (Ölümünden sonra yazılmışlardır)
Mektuplarıyle Halikarnas Balıkçısı (1976) Hazırlayan: Azra Erhat
Düşün Yazıları (1981) Hazırlayan: Azra Erhat
Ali Özkan – İzmir’de Sanat